Zuid-Europa wordt geteisterd door de Xf-bacterie die al 21 miljoen olijfbomen de kop heeft gekost. Terwijl gevreesd wordt voor een halvering van de olijvenoogst in Italië, neemt de EU maatregelen om de bacterie uit te roeien. Of dat gaat lukken is nog maar de vraag. Eerste aandachtspunt is te zorgen dat Xylella fastidiosa, zoals Xf officieel heet, zich niet verder verspreidt. Boeren in Frankrijk, Spanje en Griekenland zijn bang dat de olijfbomenpest binnenkort ook bij hen zal toeslaan. Bovendien kan de bacterie ook andere gewassen, zoals perzik, druif, citrus en een hele reeks sierplanten infecteren. Op het moment zijn er ruim 300 plantensoorten bekend. En die lijst groeit nog steeds!

Eeuwenoude bomen wel of niet kappen?
Een zieke olijfboom is niet te genezen. Er zijn geen chemische en biologische bestrijdingsmiddelen beschikbaar tegen Xylella. De enige manier om de ziekte tegen te gaan is te zorgen dat er geen nieuwe bomen besmet worden. Dat kan door:
* bestrijding van de insecten die de ziekte overbrengen (vector-bestrijding)
* geen besmette planten te verhandelen
* het aanleggen van een bufferzone rond een besmetting
* het vernietigen van aangetaste bomen en planten
Dit laatste betekent dat er soms ook eeuwenoude olijfbomen gekapt moeten worden. Daar zijn sommige mensen fel op tegen.

Xylencer
Een team van Nederlandse studenten werkt in een project (Xylencer) aan nieuwe manieren om de plantenziekte tegen te gaan. Ze doen met hun idee mee aan de internationale iGEM competitie.

 

 

Plantenpaspoort
De ziekte is waarschijnlijk via import van zieke planten uit Centraal-Amerika in Europa terechtgekomen. Bladvlooien en schuimbeestjes, die plantensap zuigen uit het blad, zorgen vervolgens voor verdere verspreiding in het gebied rond de Middellandse Zee. Ook in Nederland zijn de autoriteiten alert. Er gelden verscherpte maatregelen, onder andere in de Rotterdamse haven, om te voorkomen dat er besmette planten verhandeld en verspreid worden. Voor de handel in vatbare plantensoorten zijn plantenpaspoorten verplicht.

Olijfbomenpest
De Xf-bacterie verstoort de sapstroom van planten. Olijfbomen die besmet raken krijgen bruine plekken op het blad, takken verdrogen en uiteindelijk sterft de hele boom af, vaak binnen twee jaar. De Italiaanse olijfboeren verwachten dat de verwoestende olijfbomenpest de totale olijvenoogst dit jaar zal halveren.

 

Verraderlijk
De bacterie kan veel plantensoorten besmetten maar niet iedere plant wordt ook daadwerkelijk ziek. De symptomen variëren per plantensoort. Sommige planten kunnen lang besmet zijn zonder dat symptomen zichtbaar zijn en worden pas ziek als de omgevingstemperatuur stijgt. Veel waardplanten vertonen zelfs nooit symptomen, maar ze kunnen wel een infectiebron zijn voor andere planten.

 

Handelsschade
De EU maakt zich grote zorgen over de verspreiding van de ziekteverwekker. De verwachting is dat de bacterie in het Nederlandse klimaat niet direct veel schade aan planten zal geven. Bij lagere temperaturen is hij minder schadelijk dan in het Middellandse Zee-klimaat. Bovendien telen we hier weinig waardplanten als olijf- of perzikbomen. Toch kan een eventuele uitbraak van Xylella fastidiosa in Nederland grote economische gevolgen hebben. Wanneer de bacterie ergens gevonden wordt mag er in een gebied van 10 km rondom de vindplaats 5 jaar lang geen waardplanten verhandeld worden. Stel je voor dat je een bedrijf vol planten hebt, die je niet meer kunt verkopen. Of dat de ziekte vlakbij de veiling van Aalsmeer wordt gevonden…

De Xf-bacterie
De olijfbomenpest vindt zijn oorsprong in de V.S.  In de wijngaarden van Californië werd meer dan een eeuw geleden al de Pierce’s Disease beschreven. Deze ziekte, genoemd naar zijn ontdekker Newton Pierce, laat druivenbladeren plotseling verkleuren en afsterven. De veroorzaker is Xylella fastidiosa, een Gram-negatieve, staafvormige bacterie. Ook in de warme staten Texas en Florida en in Centraal-Amerika komt de plantenziekte veel voor. Perzik- en amandelbomen zijn vaak slachtoffer. In Brazilië veroorzaakt de bacterie veel schade in de citrusteelt.

 

Wel of niet ziek
De Xf-bacterie die nu in Italië zoveel problemen bij olijfbomen geeft, wijkt een klein beetje af van de bacterie in de Californische druiventeelt. We spreken van een andere stam of ondersoort. Of Xylella zich snel vermeerdert in een bepaalde plant hangt af van de bacteriestam, de plantensoort en de temperatuur.

 

Verspreiding
Xf wordt binnen de plant getransporteerd via het xyleem (je weet wel, de houtvaten die zorgen voor het transport van water van de wortels naar de bladeren). Verspreiding van plant naar plant vindt plaats door verschillende soorten insecten, o.a. bladvlooien. Wanneer een bladvlo sap zuigt uit de houtvaten van een zieke plant, komt de bacterie mee. De bacterie overleeft in het insect en kan zich er soms zelfs vermeerderen. Als de vlo naar een andere plant gaat om sap te zuigen, besmet hij deze plant met de bacterie.
Over lange afstanden wordt de bacterie vooral verspreid door handel in zieke planten. Op deze manier is de ziekteverwekker waarschijnlijk ook de oceaan overgestoken van Amerika naar Europa.
Maar ook vakantiegangers kunnen onbewust de bacterie verspreiden door besmette planten mee naar huis te nemen. Vandaar deze oproep om geen lavendel mee te nemen als souvenir.