Kerstster: ziek is mooier

Meestal zorgen plantenziekten ervoor dat een plant er minder florissant bij staat, maar soms ziet een besmette plant er juist mooier uit dan een gezonde. Een bekend voorbeeld hiervan zijn de ‘gevlamde’ tulpen in de Gouden Eeuw. Deze tulpen, waarvan de bloembladeren verkleuringen vertoonden als gevolg van een plantenvirus, waren nog kostbaarder dan de tulpen met een egale bloemkleur.

Deze afbeelding heeft een leeg alt-attribuut; de bestandsnaam is kerstster.jpg

Links op de foto een gezonde kerstster met natuurlijke groei. Rechts een kerstster die geinfecteerd is met fytoplasma voor een vollere bloei.
Bron en copyright: APS.

Een actueel voorbeeld van het bewust besmetten van gezonde planten, vind je tegenwoordig in de teelt van kerststerren (Euphorbia pulcherrima). Deze planten – populair rond Kerstmis – zijn geïnfecteerd met een fytoplasma. Fytoplasma’s zijn plantenparasieten die behoren tot het bacterierijk, maar een stuk kleiner zijn dan de meeste bacteriën en geen celwand hebben. Ze leven in het floeem van de plant en verstoren de plantengroei. Ze kunnen allerlei fysiologische afwijkingen veroorzaken, zoals groene bloemen, bladverkleuring, dwerggroei of extreme vertakkingen (heksenbezemgroei).
Dit laatste wordt gebruikt bij de teelt van kerststerren: het levert vollere planten op met meer bloemen.

 

 

Wat lust de buxusmot nog meer?

De buxusmot (Cydalima perspectali) heeft afgelopen zomer flink toegeslagen. Door heel Nederland zijn de buxusstruiken kaalgevreten door de rupsen van deze vlinder:

Tot nu toe werd gedacht dat dit insect – afkomstig uit Azië – alleen buxus op het menu heeft staan. De verwachting was dat het probleem zich wel zou oplossen door andere plantensoorten dan buxus in de tuin aan te planten zodat de ‘monofage’ buxusrupsen niets meer te eten zouden hebben. Nou, dan ken je de buxusmot nog niet…
Een student van Helicon heeft onderzoek gedaan om te kijken of de rupsen ook van zes andere populaire tuinplanten aten en dat bleek in twee gevallen zo te zijn. Bovendien legde de vlinders ook eitjes op deze planten. Het lijkt er dus op dat we voorlopig nog niet van de buxusmot af zijn!
Lijkt het je leuk om in de klas of als PWS ook een voedselkeuzeproef te doen met rupsen? Dan is het experiment Wat lust een rups?  misschien iets voor jou.

Grootste organisme ter wereld wordt opgegeten

Het wordt beschouwd als het grootste en oudste levende organisme op aarde, het weegt 6 miljoen kilo, is 43 hectare groot en vermoedelijk 80.000 jaar oud. En het heet Pando. Pando is een bos in Utah (USA) bestaande uit identieke populieren (Populus tremuloides), die allemaal uit hetzelfde wortelstelsel groeien. Het bos is eigenlijk een grote kloon van een enkele boom.

Pando in de herfst. ’s Werelds grootste en oudste organisme is een populierenbos (Populus tremuloides) en dreigt te bezwijken. (Foto: Forest Service van USDA. Public Domain).

Bos ‘vergrijst’
En dit enorme organisme dreigt nu te verdwijnen. Het wordt opgegeten door muildierherten. De dieren eten alle jonge boompjes op waardoor er alleen nog oude bomen overblijven. Uit onderzoek blijkt dat het enorme, duizenden jaren oude bos de afgelopen 35 jaar niet meer gegroeid is en in rap tempo ‘vergrijst’. Als er niets gebeurt en het bos niet meer kan verjongen dan zal het bezwijken.

Geen eenvoudige oplossing
Volgens de onderzoekers is de oplossing ingewikkeld. Zij stellen dat er door toedoen van de mens in een halve eeuw tijd veel minder predatoren, zoals wolven, meer zijn, waardoor de herten in het bos nu ongestoord hun gang kunnen gaan.
Meer >>

Plantenorkest

De G-sleutel van een plant (bron: Pixabay).

In een plant komen constant allerlei genen tot expressie. Hoe kom je er nu achter welk gen op welk moment aangeschakeld wordt? Dat kan door al het mRNA te screenen. Vervolgens Koppel je de data van elk gen aan een toon. Op die manier kun je ‘horen’ welke genen in een plant actief worden. Bij jonge planten klinkt dit anders dan bij oudere planten. En bij een plant die aangevreten wordt door bijvoorbeeld een rups worden verdedigingsgenen actief, die ook weer aan andere tonen gekoppeld zijn. Zo klinkt iedere plant steeds anders.

Samen met een kunstenaar heeft plantenonderzoeker Sander van der Krol op deze manier een plantenorkest gebouwd: ‘Muziek is een prachtige manier om over te brengen wat er allemaal gebeurt in de plant. Je krijgt zo veel meer gevoel bij onderzoeksresultaten.’ Het orkest is de hele maand oktober te bezoeken in het Forumgebouw in Wageningen.
Meer info >>

 

Op safari in je tuin

Wat is het meest voorkomende dier in de Nederlandse bodem? Spin, regenworm of toch de pissebed? Na afloop van de Bodemdierendagen weten we het. En met behulp van de speciale zoekkaart kan iedereen mee op safari!

 

Vaak vinden mensen bodembeestjes eng, maar deze kleine diertjes zijn wel belangrijk. Onmisbaar zelfs. Zij zorgen ervoor dat de herfstbladeren straks weer voedsel worden voor de planten en dat de bodem gezond blijft. Dus denk in de week voor dierendag (27 september – 4 oktober) niet alleen aan je hond, parkiet of cavia, maar ook aan de ‘onbekende tuindieren’.

Behalve de zichtbare bodembewoners, leven er ondergronds ook nog eens miljarden bacteriën en schimmels. Samen zorgen ze voor een gezonde, weerbare bodem. Dit betekent dat planten die op een dergelijke bodem groeien, minder snel aangetast worden door plantenziekten. Ze worden als het ware beschermd door het bodemleven rondom hun wortels. Meer hierover in Down to earth >>

Meer over de bodemdierendagen >>

Krom en klein of juist heel groot

Een kers met een bijzondere vorm. (Wikipedia, Silverije,CCA-SA3.0)

Meestal liggen er bij de supermarkt alleen maar keurige, rechte komkommers en heeft het fruit een bepaalde minimale omvang. Wanneer een komkommer krom is of een pruim iets te klein, dan voldoen ze niet aan de strenge eisen en kunnen ze een plekje in het schap wel vergeten. Hartstikke zonde, want er is niets mis met deze ‘afwijkende’ exemplaren: ze smaken prima en zijn net zo gezond.

De organisatie Kromkommer voert al jarenlang actie om hier iets aan te veranderen. Door de extreem droge en hete zomer zijn deze acties opeens erg actueel want veel  gewassen groeiden dit jaar niet zoals anders. En dus is er opeens nog hoop voor kleine pruimen, gerimpelde tomaatjes en gele bloemkolen.

Natuurlijk zijn er ook mensen die er een sport van maken om juist zo groot mogelijke exemplaren te kweken. Kijk maar eens op deze site >>

 

 

Drones en robots maken opmars

Een mini-drone is klaar voor vertrek om de kas te inspecteren op schadelijke insecten. © 2017 PATS Indoor Drone Solutions.

Drones en andere nieuwe technieken zijn onmisbaar in de moderne gewasbescherming. Op het moment wordt gewerkt aan mini-drones die rondvliegen in kassen op zoek naar schadelijke insecten om ze te elimineren (zie foto). In de V.S. loopt een proef waarbij drones de bestuiving van appelboomgaarden overneemt van hommels en bijen.

Heel precies
In de precisielandbouw worden robots ingezet om met behulp van sensoren zieke plantjes op te sporen en heel gericht te behandelen. In plaats van een hele akker te bespuiten, volstaat het om alleen de planten die het nodig hebben een beetje gewasbeschermingsmiddel toe te dienen. Of, zoals nu onderzocht wordt in de aardbeienteelt, om schadelijke plantenschimmels met een UV-robot uit te schakelen. En zo zijn er nog veel meer toepassingen. Voor jongeren die zelf dit soort handige robots willen bouwen, is er ook een wedstrijd georganiseerd: de Robot Challenge.

Te koop: onkruid

De stengels van het onkruid duizendknoop waren te koop bij een tuincentrum (foto: Stefan Hageman).

Er was deze week een verbazingwekkend bericht op Twitter over de plant Japanse duizendknoop.

Terwijl in heel het land groenbeheerders en gemeenten met de handen in het haar zitten door dit woekerende onkruid, werden bij een tuincentrum de stengels van de plant doodleuk verkocht als polygonum stok. “Of ik me meer zorgen moet maken over de hoge prijs, of dat dit überhaupt verkocht wordt, weet ik nog niet”, meldde Stefan Hageman in zijn tweet. Hij kreeg veel bijval waarna het tuincentrum de verkoop staakte.

Schade aan huizen
Overigens is verkoop van duizendknoop niet verboden, maar echt handig is het niet. De plant verspreidt zich gemakkelijk – vanuit een stukje stengel kan zo een nieuwe plant groeien en is dus lastig onder controle te houden. Verder verdringt de plant alle andere planten in zijn omgeving (invasieve exoot). Bovendien kunnen de sterke wortels van duizendknoop veel schade veroorzaken aan riolering, asfalt en zelfs funderingen van huizen.

 

 

Mysterieuze verdwijning bij Witte Huis

De eik die Macron en Trump samen plantten op het grasveld aan de Zuidzijde van het Witte Huis, was wegens quarantaine voorschriften weer snel verdwenen. J.W.Rosenthal, Historic American Buildings Survey (HABS). Public Domain (PD US NPS).

Wat is er aan de hand met de boom die de Franse president Macron tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten cadeau deed aan president Trump? Het ene moment stonden de twee presidenten onder grote belangstelling van de pers samen een boompje te planten in de tuin van het Witte Huis. Een weekje later is er alleen nog een gele plek in het grasveld te zien waar ooit de eik stond. Na een dag verwarring, bleek de reden simpel: quarantaine maatregelen. Net als andere planten die uit het buitenland geïmporteerd zijn, moet ook deze bijzondere boom zich aan de regels houden. Dat betekent een periode in afzondering (quarantaine) doorbrengen. Op die manier wordt voorkomen dat eventuele plantenziekten of meegereisde insecten uit Europa op het Amerikaanse continent terechtkomen en daar schade kunnen aanrichten.

Scholieren ontwerpen Berenklauwboor

Voor deze berenklauw heb je geen boor nodig. Hooguit een vork.

Scholieren uit Harderwijk en Zeewolde hebben voor het vak O&O een speciale boor ontworpen om berenklauw mee te lijf te gaan. Reuzenberenklauw (Heracleum mantegazzianum) is een onkruid dat wel 4 meter hoog kan worden. Het sap van de plant geeft in combinatie met zonlicht vervelende en pijnlijke brandblaren op je huid. Bovendien overwoekeren de planten al het andere groen in hun omgeving. Twee goede redenen dus om hun aantal binnen de perken te houden en bij de wortel aan te pakken. De speciaal ontworpen berenklauwboor van de Technasium leerlingen bleek daarbij een stuk efficiënter dan een gewone schep. Landschapsbeheer heeft vervolgens vijftig berenklauwboren laten maken. Daarvan zijn er al 35 verkocht.

Flying Doctors

Een typische rot-aardbei. Botrytis cinerea op Fragaria X ananassa. Foto: Rasbak; GFDL; Bron: Wikipedia.
Voor deze aardbei is het te laat. Maar andere aardbeienplanten wachten met smart op de komst van de Flying Doctors! (Foto: GFDL).

De Flying Doctors staan weer klaar om uit te vliegen en hun medicijnen af te leveren daar waar ze nodig zijn. Maar, let op! De Flying Doctors zijn in dit geval hommels en hun patiënten zijn aardbeien- en frambozenplanten, die voorzien moeten worden van een middeltje tegen vruchtrot.
Vruchtrot wordt veroorzaakt door de schimmel Botrytis. De ziekte begint in de bloem en tast daarna de vruchten aan. Het gevolg: rottend fruit bedekt met grijs schimmelpluis. Enkele jaren geleden werd het idee van de Flying Doctors bedacht en het blijkt te werken in de praktijk.

Biofungicide
Eigenlijk is het idee simpel. Hommels bezoeken bloemen op zoek naar voedsel en zorgen zo voor bestuiving. Geef de beestjes, wanneer ze de nestkast verlaten, een antischimmel middeltje mee. Dit leveren ze vervolgens bij de ‘patiënten’ af en ook nog precies op de juiste plek – namelijk in de bloem.
Het ‘medicijn’ dat de hommels uitdelen is een biofungicide (= een biologische schimmelbestrijder) en het bestaat uit sporen van een nuttige schimmel, die de groei van de schadelijke schimmel Botrytis tegengaat.
Meer over deze Flying Doctors >>

Mondkapje tegen roetschorsziekte


Roetschorsziekte bij bomen wordt veroorzaakt door de zakjeszwam Cryptostroma corticale. Vooral esdoorns zijn gevoelig voor de schimmel die, zoals de naam al doet vermoeden, grote grijs-zwarte plekken op de bast veroorzaakt. Wanneer de sporen van de zwam vrijkomen in de lucht, is het oppassen geblazen. Niet alleen kunnen de sporen andere bomen besmetten, ook mensen kunnen er ziek van worden. Inademing van grote hoeveelheden sporen kan een longaandoening (Pneumonitis) veroorzaken. Gelukkig is de roetschorsziekte zeldzaam. Toch steekt het af en toe de kop op, zoals in ’s-Heerenberg. Daar worden voor de tweede keer in drie jaar tijd besmette bomen verwijderd. Uiteraard onder bescherming van mondkapjes en speciale pakken.

Op zoek naar fruitvlieg in insectenmaag

Vrouwtje van de fruitvlieg Drosophila suzukii. In werkelijkheid is dit vliegje maar 3,3 mm groot. Een klein beestje, maar wel met grote gevolgen… (M. Hauser, CCA3.0).

Een onderzoeksgroep uit Zwitserland heeft de maaginhoud van verschillende insecten onderzocht. Ze waren op zoek naar resten van fruitvliegjes. Waarom?

Fruitvliegjes
De huis-, tuin- en keukenfruitvlieg (Drosophila melanogaster) kan irritant zijn, maar is niet echt schadelijk. Ze komen vooral op overrijpe bananen af. Dat geldt niet voor een andere fruitvliegensoort (Drosophila suzukii). Deze vliegjes hebben een voorkeur voor zacht fruit dat nog aan de boom of struik hangt. Ze leggen hun eitjes al voor de oogst in kersen, frambozen en aardbeien en veroorzaken op deze manier veel schade aan het fruit.

Natuurlijke vijanden
De onderzoekers gingen daarom op zoek naar insecten die deze suzukii-fruitvlieg op het menu hebben staan. Hoe deden ze dat? Ze onderzochten de maaginhoud van verschillende roofinsecten en konden zo vaststellen dat in de maag van oorwormen, spinnen, roofwantsen en enkele keversoorten het DNA van de suzukii-fruitvlieg terug te vinden was. Verder onderzoek moet uitwijzen welke van deze natuurlijke vijanden het meest geschikt is om in te zetten in de fruitteelt.

Bacteriofaag pakt black rot aan

Schematische weergave van een bacteriofaag. Adenosine,CC-SA 3.0

Een bacteriofaag is een soort virus. Om precies te zijn, een virus dat alleen een bacterie infecteert. Misschien heb je er al wel eens over gehoord want de laatste tijd zijn bacteriofagen en ‘faagtherapie’ vaak in het nieuws.

Bij faagtherapie proberen artsen om een bacterie infectie bij een patiënt te behandelen met bacteriofagen in plaats van met antibioticum. Vooral in het geval dat de bacteriën resistent zijn tegen antibiotica kan dat handig zijn.

Black rot
Ook bij planten lopen er al langere tijd onderzoeken naar de inzet van bacteriofagen. Bijvoorbeeld tegen de bacterieziekte black rot (Xanthomonas campestris) in prei.
De laatste resultaten laten zien dat het mogelijk is om de ziekmakende bacteriën te lijf te gaan met bacteriofagen. Maar voordat de bacteriofagen in de praktijk toegepast kunnen worden, is er nog wel meer onderzoek nodig.

Verzopen: mondjes dicht!

Gewassen die onder water hebben gestaan kunnen zich soms goed herstellen. Een kwestie van radicalen en op tijd de mondjes weer sluiten (USDA, Public Domain).

Wereldwijd zijn er regelmatig overstromingen. Wanneer akkers en velden onder water staan, betekent dat een hoop stress voor de planten die er groeien. Soms sterven ze zelfs door de lagere zuurstofconcentratie en verminderde fotosynthese. Het gevolg is oogstverlies en minder voedsel voor de mens.
Toch kunnen veel planten zich na een overstroming weer redelijk herstellen. De ene plant kan dit beter dan de andere. Waar ligt dat aan?

Regulatie huidmondjes
Onderzoekster Elaine Yeung ontdekte dat vooral het moment waarop het waterpeil zakt bepalend is. Op dat moment vormen de planten zuurstofradicalen. Deze zijn nodig bij het herstel, maar kunnen tegelijkertijd ook veel schade veroorzaken. Planten met de juiste hoeveelheid radicalen herstellen het beste. Net als planten die weer op tijd hun huidmondjes weten te sluiten.
De onderzoekster vond verschillende moleculen die deze herstelprocessen reguleren. Deze kennis is nodig om gewassen te ontwikkelen die beter bestand zijn tegen overstroming en die daardoor de groeiende wereldbevolking kunnen voeden.

Het Plantenasiel

Dit drakenboompje is een goede kandidaat voor het plantenasiel (OndasDeRuido cc-by-sa-2.0)

Ja hoor, het bestaat echt: het plantenasiel. Het is een veilige stek voor ongewenste en verwaarloosde planten.
In steeds meer steden kun je een plantenasiel vinden. Na Utrecht, Antwerpen en Rotterdam, is er nu ook in Wageningen een plantenasiel geopend. Vier studenten runnen de plantenopvang daar.

Dus, wanneer een plant niet meer kleurt bij je nieuwe dekbed, wanneer je toch niet zulke groene vingers hebt als je dacht of wanneer een plant juist veel te hard groeit, dan biedt het plantenasiel uitkomst. De mensen van het asiel vangen de planten liefdevol op en gaan daarna op zoek naar een nieuw baasje voor de plant. Iedereen weer blij!

 

 

 

 

 

 

 

Yakultje voor de plant

Micro-organismen zijn onmisbaar voor een goede weerstand. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor planten.

Je kent ze misschien wel, de kleine flesjes Yakult met daarin een gekleurd zuiveldrankje. Ieder flesje bevat miljarden bacteriën die zouden bijdragen aan een goede darmflora. En een gezonde darmflora betekent een betere weerstand. Steeds meer onderzoeken wijzen erop dat iets dergelijks bij planten ook het geval is. Er bestaan namelijk niet alleen schimmels en bacteriën die planten ziek kunnen maken, maar er zijn ook heel veel  nuttige micro-organismen. Ze leven in planten of rond de plantenwortels. Hierdoor groeien de planten beter. Bovendien beschermen ze de plant tegen ziekmakende micro-organismen. Soms wordt zelfs de groei van bladluizen en andere plaaginsecten afgeremd.

Hoe krijgen die schimmels en bacteriën dat voor elkaar? Bekijk het hier >>

Iedereen Wetenschapper

Stilleven met wilde aardbeien (1705) Adriaan Coorte. Public Domain.

Wetenschappers kunnen regelmatig hulp gebruiken bij hun onderzoek aan planten. Onder het motto ‘Iedereen Wetenschapper’ kan ook jij meedoen. Gewoon door een paar foto’s met je smartphone te maken. Een kleine greep uit de lopende projecten:

Oude schilderijen:
Evolutiebiologen zijn geïnteresseerd in oude afbeeldingen van groenten, graan en fruit. Zie je zo’n schilderij in een museum maak dan snel een paar foto’s.

Red de Es:
Plantenwetenschappers zijn op zoek naar bomen die resistent zijn tegen essentaksterfte. Deze plantenschimmel heeft al meer dan de helft van alle essen in Nederland aangetast.

GrowApp:
Met deze gratis app maak je een time lapse-filmpje van een boom bij jou in de buurt. Leuk om terug te kijken en nuttig voor onderzoek naar klimaatverandering.

Plant als bureaulamp

Een boom als lantaarnpaal of een plant als bureaulamp. Best kans dat dit in de toekomst werkelijkheid wordt. Amerikaanse onderzoekers is het al gelukt om spinazie, boerenkool en waterkers tijdelijk lichtgevend te maken. Ze gebruiken daarvoor het enzym luciferase uit vuurvliegjes. Dit koppelen ze aan nanobolletjes. Hetzelfde doen ze met luciferine (substraat voor luciferase) en co-enzym A (helpt de reactie).
Vervolgens wordt een plant ondergedompeld in een oplossing met deze nanobolletjes. Onder druk komen de bolletjes via de huidmondjes in de plant en verspreiden zich daar verder. In de plant onstaat een reactie tussen de drie componenten waarbij licht vrijkomt. De plant is daardoor een aantal uren lichtgevend.
Ook een leuke toepassing (- maar waarschijnlijk niet gezond): lichtgevende stamppot boerenkool!