iepenziekte-belang

Algemeen Belang Symptomen Biologie Ziektecyclus Bestrijding Referenties

 

Ulmus x hollandica (gezond). Foto: Wouter Hagens; GFDL; Bron: Wikipedia.
Een Hollandse iep (Ulmus x hollandica)Gefotografeerd in het botanisch park in Christchurch, Nieuw Zeeland door Wouter Hagens.

Belang

De iep is een oer-Hollandse boom. Al eeuwenlang siert de iep het Nederlandse landschap. In kustprovincies is deze boomsoort populair omdat hij goed bestand is tegen zoute zeewind. In steden is hij in de vorige eeuw massaal aangeplant vanwege zijn tolerantie voor luchtvervuiling. De iepziekte is veruit de belangrijkste ziekte van de iep.

Verspreiding

De iepziekte werd in 1918 voor het eerst in Nederland waargenomen. De Nederlandse wetenschapster Marie Beatrice Schwartz beschreef als eerste de ziekteverwekker, vandaar de Engelse naam ‘Dutch elm disease’. Waarschijnlijk is de schimmel, die uiteindelijk de naam Ophiostoma ulmi kreeg, rond het eind van de 19e eeuw vanuit Nederlands-Indië geïmporteerd. De ziekte greep in die jaren sterk om zich heen, mede doordat de iep in grote aantallen was aangeplant als de voornaamste boom langs velden en op dijken (als heg en windscherm). Dit soort monoculturen zijn erg gunstig voor verspreiding van ziekten (zie ziektecyclus). Hoewel de schimmel zich door heel West-Europa verspreidde, vertoonde het Europese iepenbestand enige vorm van resistentie tegen deze eerste hoos aan schimmelisolaten. De iep bleef daardoor een als laanboom belangrijk. Ook werden later andere soorten aangeplant, met een betere resistentie. Omstreeks 1930 werd de schimmel ook in de Verenigde Staten aangetroffen. Waarschijnlijk is hij meegekomen met meubelhout uit Europa. In de Verenigde Staten kwam de iep in de bossen veel voor en was de boom in steden in enorme aantallen aangeplant. In 40 jaar tijd heeft de ziekte zich daar over het hele land verspreid.

Nieuwe agressieve isolaten

De aanplant van resistente rassen van de iep afkomstig uit Azië en resistentieveredeling leek in het begin veelbelovend. Resistente bomen werden echter aangetast door nieuwe agressieve isolaten van de schimmel. Deze isolaten behoren tot de verwante soort Ophiostoma novo-ulmi en hebben de oude isolaten inmiddels grotendeels verdrongen. Met de aanduiding Ophiostoma ulmi in ‘wijde zin’ (sensu lato) worden alle isolaten bedoeld. In de Verenigde Staten zijn vanaf de jaren ’60 door de nieuwe schimmelstammen vele miljoenen bomen verwoest. Van daaruit hebben de nieuwe isolaten zich weer verspreid richting Groot Brittannië in 1967 (met een lading boomstammen), en de rest van Europa. In de loop van de tijd zijn miljoenen iepen door de schimmel gedood. In geld uitgedrukt heeft de ziekte miljarden euro’s gekost.

Ulmus glabra. Foto: MPF; GFDL; Bron: Wikipedia.
Moeten we straks daar helemaal heen om iepen te bekijken? Tak van de ruwe of berg-iep (Ulmus glabra).Iepen zijn te herkennen aan het geveerde blad met een ongelijke bladvoet en aan de typisch gevormde zaden die ingepakt zijn in een doorzichtig plat zakje voor de windverspreiding.

Omgaan met de iepziekte in Nederland

In Amsterdam staan 50.000 iepen! Door zieke exemplaren snel weg te halen blijven de andere gezond. Dat werkt. Hulde voor onze hoofdstad! Op de site Bomen in Haarlem en de site van de provincie Noord-Holland wordt het belang van iepen voor ons land uitgelegd. De iep is de populairste boom in Utrecht en dat proberen ze met gerichte campagnes zo te houden. Op de website van de gemeente Den Haag staat heel veel informatie over bomen, o.a. in brochures en nieuwsbrieven.

Belang vandaag de dag
De strijd met de iepziekte is vandaag de dag nog steeds actueel. Ook in Nederland grijpt de ziekte de laatste jaren weer snel om zich heen. Je kunt wel stellen dat de ziekte in elke plaats in Nederland voorkomt. Veel gemeenten doen er alles aan om verspreiding tegen te gaan en hun iepenbestand te beschermen (zie kader). Er zijn echter ook gemeenten die de hoop om hun iepen te redden (vaak om financiële redenen opgegeven hebben en ‘de natuur verder z’n gang laten gaan’.

Internationaal belang
Uit bovenstaand verhaal blijkt het belang van quarantainemaatregelen om internationale verspreiding van ziekten (zo lang mogelijk) tegen te gaan. Als ziekteverwekkers in een nieuwe omgeving worden gebracht kunnen ze een epidemie veroorzaken doordat ze in hun nieuwe omgeving planten ontmoeten die veel vatbaarder zijn dan in hun oorsprongsgebied. Ook ontbreken op die plaatsen soms natuurlijke vijanden. Voor de iepziekte is dit bijvoorbeeld relevant voor Australië waar de iepziekte niet voorkomt. Een andere les die we kunnen leren uit dit verhaal is het gevaar van het aanplanten van planten van hetzelfde ras of van genetisch identieke planten (klonen). In zulke zogenaamde monoculturen kan de ziekte zich snel verspreiden.