Zebra chip-ziekte
Het bestaat echt en aardappelen kunnen het krijgen!
Op het eerste gezicht zijn de ziektesymptomen nog niet zo schokkend: wanneer je een besmette aardappel doormidden snijdt zie je wat gestreepte verkleuringen. Maar na verhitting van zo’n aangetaste knol ontstaan donkerbruine strepen. Als je de aardappel in schijfjes snijdt en deze frituurt krijg je chipjes met een grappig, karakteristiek zebra patroontje. Toch denken chipsfabrikanten daar anders over en, hoewel de aardappelen in principe nog eetbaar zijn, zijn ze niet meer verkoopbaar.
Who did this?
De ziekte is in 1994 voor het eerst ontdekt in aardappelen in Mexico en Guatemala. Vanaf 2000 breidde deze opmerkelijke ziekte zich flink uit in de VS. Soms liep de schade op tot wel 60%. Lange tijd was de veroorzaker onbekend. Het lukte niet om een bacterie of een schimmel uit de zieke planten te isoleren en te kweken.
De symptomen aan stengel en blad van de aardappelplanten deden denken aan een infectie door een plantenvirus of een fytoplasma. De plant verkleurt eerst paars, daarna geel, om tot slot te verschrompelen. Maar ook een virus of fytoplasma was met geen enkele test te vinden.
Wat wel opviel was dat er op de zieke planten vaak aardappel bladvlo (Bactericera cockerelli) te vinden was. Was dat dan misschien de boosdoener? Echter, uit proeven bleek dat dit insect wel vervormingen en verkleuringen van de bovengrondse delen van de plant veroorzaakt, maar niet de typische zebrastreepjes in de knollen geeft.
Ontdekking
Pas toen er in 2008 in Nieuw-Zeeland problemen ontstonden met een onbekende plantenziekte in tomaat en paprika werd een belangrijke ontdekking gedaan. Met behulp van PCR (polymerase chain reaction) vonden de onderzoekers in de zieke planten een stukje DNA van een tot dan toe onbekende bacterie. De nieuwe bacterie kreeg de naam Candidatus Liberibacter solanacearum. Het viel de Nieuw-Zeelandse onderzoekers verder op dat op de aangetaste planten steeds bladvlo opdook. Het bleek dezelfde bladvlo soort te zijn, B. cockerelli, als die in de aardappelvelden in Amerika. Toen vervolgens in de VS de PCR test werd gedaan op aardappelplanten met zebra chipziekte vielen de puzzelstukjes op hun plaats: de in Nieuw-Zeeland ontdekte bacterie bleek ook de veroorzaker van de zebra chip-ziekte.
De term Candidatus houdt in dat de bacterie alleen in een plant kan groeien en niet op een kunstmatige voedingsbodem of in een kweekbuis. Dit verklaart ook meteen waarom het zo lastig was om deze ziekteverwekker te pakken te krijgen. De nieuwe bacteriesoort behoort tot het genus Liberibacter. Zoals het tweede deel van zijn naam aangeeft infecteert hij vooral planten uit de familie van de Solanaceae, zoals aardappel, tomaat en paprika. Maar in Finland is de bacterie ook gevonden in velden met zieke wortels.
Candidatus Liberibacter solanacearum (CaLsol) en zijn vervoer.
De bacterie CaLsol kan niet zelf van de ene plant naar de andere “overspringen”, maar wordt overgebracht door de aardappelbladvlo. Deze bladvlo is waarschijnlijk vanuit Amerika via internationaal transport in Nieuw-Zeeland terechtgekomen en heeft daar de bacterie verspreid in tomaat en paprika. In het geval van wortel maakt de bacterie gebruik van een ander vector insect: de wortelbladvlo. De bacterie komt voor in de zeefvaten (het floeem) van de plant en kan door enten vanuit een zieke ent in een gezonde plant terechtkomen.
Wat nu?
In 2010 voerde de NVWA (de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit) een onderzoek uit om te kijken of CaLsol in de Nederlandse wortelteelt voorkomt. Dit bleek gelukkig niet het geval. Maar internationale handel van plantenmateriaal speelt een grote rol bij de verspreiding van plantenziekten. De NVWA controleert dus regelmatig op de aanwezigheid van de bacterie en de bladvlo en probeert zo de zebra chip-ziekte buiten de deur te houden.
In de VS lopen allerlei onderzoeken om de ziekte onder controle te houden. Zo wordt er druk gezocht naar aardappelrassen die resistent zijn tegen zebra chip. Er is zelfs een chipsfabriek die dit onderzoek sponsort!
Als je hier klikt krijg je een college van de Amerikaanse professor Gary Secor over Zebra Chip (klik op View and Listen)