Kerstbestemming

Kerstbomen wachten op hun nieuwe bestemming. Bron: Wikipedia. GFDL
Wat is Kerstmis zonder kerstboom?!

Wil je er even relaxed tussenuit in de kerstvakantie? Ga dan een dagje naar Den Haag en bezoek de tentoonstelling Plantastic. Deze internationale expositie heeft Mechelen en Liverpool al aangedaan en is nu neergestreken in het Museon in Den Haag.Ontdek door interactieve spellen en activiteiten dat planten onmisbaar zijn als voedsel, als energiebron, als luchtververser en als versiering. Wil je alvast een voorproefje, speel dan het spel Look Out! Met Kerstmis zijn planten natuurlijk onmisbaar. Denk maar aan alle versierde kerstbomen in huizen en tuinen. En zonder de cacaoboom zouden er geen chocoladekransjes zijn. Maar ook wierook, door één van de drie koningen meegenomen naar het stalletje, is een plantaardig product. Het wordt gewonnen uit de hars van wierookbomen in Afrika. Door bosbranden, houtkap en schadelijke, vraatzuchtige langhoornkevers is er een grote achteruitgang van wierookbossen. Lees meer>>

 

Reizende DNA-lab wint miljoen

DNA sequence. Bron: Wikimedia Commons, Public Domain.
Een stukje van een DNA-sequentie

Misschien heb jij ook wel eens een practicum gevolgd van de Reizende DNA-labs. Studenten komen dan op school en nemen apparatuur en spullen mee om zelf in de klas genetisch onderzoek te doen. Het centrum dat dit organiseert heeft nu een prijs gewonnen van 1 miljoen euro.
De Reizende DNA-labs hebben keuze uit verschillende onderwerpen, van DNA uit kankercellen tot forensisch DNA-onderzoek. Er is natuurlijk ook een plantenziektekundig practicum. Hierbij ga je uitzoeken welke plantjes een resistentiegen tegen ziekmakende aaltjes hebben.
Klik hier voor meer informatie.

 

Vreemde types met blingbling

Biet met rhizomanie. Foto: Ko Verhoeven. Bron en copyright: nVWA.
Een biet met een baard, het gevolg van een virusziekte.

De laatste tijd worden er steeds meer vreemde types gesignaleerd in suikerbietenvelden. Het gaat hier om een nieuwe variant van het bietenvergelingsvirus. Dit is een plantenvirus dat suikerbieten infecteert en de ziekte rhizomanie veroorzaakt. Een zieke biet krijgt last van baardgroei: op de biet ontstaan een heleboel dunne haarworteltjes waardoor het net lijkt of de biet een baard heeft. Bovendien neemt het suikergehalte in de biet af en bovengronds kleuren de bladeren geel. Zo’n zieke bietenplant wordt een blinker genoemd.Er bestaan verschillende typen van het rhizomanievirus. In Nederland komen type A en B voor, maar de laatste jaren duikt er steeds vaker een variant van het type A virus op. Deze nieuwe variant kan planten die normaal resistent zijn tegen de ziekte toch besmetten. Oppassen dus voor vreemde types met veel bling bling!

 

Hoe weet je nu met wat voor type je te maken hebt? Bekijk dit filmpje en je weet het.

 

 

Eten met 7 miljard mensen

Beschuit met muisjes.
Beschuit met muisjes voor de 7 miljardste mens.

Ergens rond 31 oktober is de 7 miljardste aardbewoner geboren. In een groot deel van de wereld staan dan niet meteen de beschuiten met muisjes klaar. Integendeel, het is soms maar de vraag of er zowiezo iets te eten is.

Kennis van planten is nuttig om meer voedsel te produceren, bijvoorbeeld door het telen van planten die goed tegen droogte of tegen plantenziekten kunnen. Maar daarnaast moet de verdeling van het voedsel ook eerlijk zijn, waarbij politiek en economie een grote rol spelen.

Toch moet het mogelijk zijn om 7 miljard mensen te voeden. “Het kán, maar of het lukt is iets anders”, zegt Prem Bindraban. Luister naar een fragment van BNR Nieuwsradio, waarin deze onderzoeker van Wageningen University zijn visie geeft op het wereldvoedselprobleem.

Paddenstoelen plukken?

Website waar bijna Alles over Paddenstoelen te vinden is.Eigenlijk zijn ze heel het jaar te vinden, maar in de herfst schieten ze overal als paddenstoelen uit de grond: paddenstoelen. Een kleine boswandeling levert al een heleboel verschillende exemplaren op. Niet alleen met het oog, maar ook op de reuk afgaand kun je ze vinden. Je moet namelijk wel heel erg verkouden zijn om ongemerkt langs een stinkzwam te kunnen lopen.

Eetbare paddenstoelen plukken is de laatste tijd populair in ons land. Maar zelf een maaltje bij elkaar scharrelen is natuurlijk niet zonder risico. Je moet goed weten welke zwammen eetbaar zijn en welke giftig. Bovendien valt het plukken van grote hoeveelheden paddenstoelen onder de Stroperijwet en is dus verboden.

Paddenstoelen zijn schimmels. Het grootste deel van de schimmeldraden (het mycelium) groeit ondergronds. De bovengrondse paddenstoelen verspreiden de sporen. Kan het voor de paddenstoelenstand dan kwaad om ze te plukken? Luister naar een expert die serieus zwamt over zwammen in dit fragment van Hoezo radio.

Wil je nog veel meer over paddenstoelen te weten komen? Bekijk dan eens de nieuwe website: Alles over paddenstoelen.

Zombie gen

Een zombierups. Foto en copyright: K. Hoover and M. Grove.
Een zombierups hangt vaak in deze houding aan een blad of tak.

Het zou niet misstaan in een horrorfilm: een virus dat je infecteert en je zo manipuleert dat je naar de top van een boom klimt, waarna je lichaamsinhoud langzaam naar beneden druppelt en zo nieuwe slachtoffers besmet. Helaas is dit voor sommige rupsen geen fictie, maar de harde werkelijkheid.
De veroorzaker van dit zombiegedrag is een baculovirus. Recent is ontdekt welk virusgen de rupsen er toe aanzet naar de boomtop te kruipen. Het blijkt dat dit “zombiegen” het vervellingshormoon van de rups uitschakelt, waarna de rups eerder geneigd is naar boven te klimmen.

Baculovirussen komen van nature overal voor en parasiteren vooral op larven van vlinders en motten. In de tuinbouw worden baculovirussen al sinds tientallen jaren ingezet als biologische bestrijder. Het spuiten van baculovirus preparaten in appelboomgaarden houdt de rupsen van de Floridamot onder controle. Ter geruststelling: baculovirussen kunnen planten en zoogdieren niet infecteren.

Lees meer over zombierupsen en baculovirussen.

 

 

Spannende match op het voetbalveld

Kop van een engerling van de meikever. Foto: J.K. Lockener. Bron: Wikimedia. GFDL.
De engerling is een geduchte tegenstander

Het is de laatste tijd op veel voetbalvelden uitkijken geblazen. Niet voor de tegenstander maar voor losliggende graszoden, die een lelijke struikelpartij of blessure kunnen opleveren. Oorzaak zijn engerlingen, de larven van onder andere de meikever. De witte, rupsachtige verschijningen leven ondergronds waar ze zich voeden met plantenwortels en zo de mooie groene grasmat ondermijnen. De engerlingen vormen een lekker hapje voor kraaien en andere vogels die tijdens hun zoektocht het veld nog meer beschadigen. Sommige clubs hebben de eerste wedstrijden van dit seizoen al uitgesteld (zie ook dit filmpje).

De engerlingen zijn behoorlijk lastig aan te pakken. Biologische bestrijding door middel van aaltjes kan helpen om de grasmat te herstellen. Aaltjes, ook wel nematoden genoemd, zijn microscopisch kleine wormpjes. Ze dringen de engerlingen binnen en infecteren hen met een dodelijke bacterie. Vervolgens voeden en vermeerderen de aaltjes zich in de dode engerling: 1-0 voor het aaltjesteam.

Ook tegen andere insectensoorten worden soms aaltjes ingezet, bijvoorbeeld tegen de eikenprocessierups. Wil je zelf eens een experiment uitvoeren met parasitaire aaltjes? Bekijk dan het profielwerkstuk De Slug Invaders over biologische gewasbescherming.

 

Plantenhormonen en rupsenspeeksel

Rups van koolwitje op kool. Foto: Rasbak. Bron: Wikimedia Commons, GFDL.
Rups van een koolwitje doet zich tegoed aan een koolplant 

Ook planten kunnen soms last hebben van hun hormonen. En sommige rupsen maken daar graag gebruik van. Hormonen in planten spelen een belangrijke rol bij de verdediging van de plant tegen aanvallers van buitenaf, zoals schimmels, bacteriën en insecten. Om dit allemaal te coördineren maakt de plant gebruik van hormonen.Sommige rupsen proberen de plant om de tuin te leiden met een stofje dat in hun speeksel zit en dat de afweer in de war schopt. Pas geleden is ontdekt dat de plant hier niet intrapt en er iets op gevonden heeft. Lees meer>>

 

Plantenseks en SOA’s

Aantasting van peer door Erwinia amylovora. Bron: Wikimedia commons, GFDL.
Zwarte peren en dood blad als gevolg van de plantensoa bacterievuur

Bloemetjes, bijtjes en waarschuwingen voor soa’s (seksueel overdraagbare aandoeningen). Je hebt er in de biologieles vast ook wel eens voorlichting over gehad. Maar hoe zit dat eigenlijk bij planten? Zijn er ook seksueel overdraagbare plantenziekten? Ja dus.
Eigenlijk niet zo vreemd want als er iets met bloemetjes en bijtjes te maken heeft dan is het wel plantenseks. Insecten die planten bestuiven gaan van bloem tot bloem. Op die manier kunnen ze ook plantenziekten verspreiden, zoals bacterievuur. Bacterievuur wordt veroorzaakt door de bacterie Erwinia amylovora en is erg besmettelijk en schadelijk. Bijen kunnen de bacterie overbrengen bij het bestuiven van meidoorns en appel- en perenbomen.

Planten-soa
Sommige planten doen het zonder insecten, namelijk door windbestuiving. Ook dan is het oppassen geblazen dat ze niets oplopen omdat sommige ziekteverwekkers in het stuifmeel voorkomen. Bijvoorbeeld het gerstestreepmozaïekvirus dat via het stuifmeel van een zieke plant overgebracht wordt naar de stamper van een bloem van een gezonde plant. Na bevruchting raakt de ontvangende plant geïnfecteerd. Dit is dus een echte planten-soa.

 

Extreme life

Electronenmicroscopische opname van H. mephisto. Bron en copyright: Nature.
De kop van het nieuw ontdekte aaltje 

Leven op een diepte van meer dan 3 kilometer onder de grond, bij temperaturen tot 41 graden C. Tot nu toe werd altijd aangenomen dat in deze extreem donkere en hete omgeving alleen bepaalde bacteriën konden overleven. Maar nu blijkt dat er ook meercellig leven mogelijk is diep onder het aardoppervlak: in een mijn in Zuid-Afrika zijn nematoden ontdekt.

Een nematode, ook wel aaltje genoemd, is een piepklein wormpje. Er bestaan vele verschillende soorten, waarbij elke soort zijn eigen menu heeft, dat kan variëren van planten of schimmels tot andere aaltjes of zelfs als dierparasiet. De nieuw ontdekte onderaardse nematode voedt zich met ondergrondse bacteriën en heeft de naam Halicephalobus mephisto gekregen. ‘Mephisto’ is vernoemd naar de gelijknamige demoon die van duisternis houdt.
Volgens de onderzoekers betekent deze vondst dat meercellig leven op andere planeten ook niet uitgesloten kan worden. Lees meer>> 

 

Zieke groente

Bacterie-infectie van Xanthomonas op paprika. Bron: APS; Foto: Courtesy D.F. Ritchie.
Een paprika met een flinke bacterie-infectie.

Komkommers, tomaten en taugé, ze worden er allemaal van verdacht de bron van de EHEC-bacterie te zijn. Mensen kunnen behoorlijk ziek worden en zelfs sterven na een EHEC-infectie. Maar de planten waar deze bacterie op terechtkomt, worden er niet door geïnfecteerd. Anders gezegd, EHEC is geen plantpathogene bacterie. Er bestaan wel andere bacteriesoorten die de gezondheid van planten aantasten. Bijvoorbeeld in het geval van bruinrot in aardappel en clavibacter in tomaat.

Mensen kunnen niet geïnfecteerd raken met bovengenoemde plantpathogene bacterieziekten. Afgezien van de eikenprocessierups, zijn ziekten en plagen van planten in het algemeen ongevaarlijk voor mensen. Het is dus absoluut niet eng om te werken met bacteriën, schimmels of virussen die plantenziekten veroorzaken. Een uitzondering hierop vormt de plantpathogene schimmel moederkoren, die stoffen bevat die na consumptie giftig zijn voor de mens. In vroeger eeuwen resulteerde dit nog wel eens in verminking door afgestorven ledematen.

 

Nieuw sexferomoon

Feromoonval. Foto: D. Willemen
Een feromoonval

In de insectenwereld spelen sexferomonen een veel grotere rol dan bij mensen. Van veel insectensoorten verspreiden de vrouwtjes een sexferomoon, waarmee ze de mannetjes lokken. Elke soort heeft zijn eigen unieke geurmengsel. Zonder deze lokstoffen zou het voor de mannetjes vaak erg lastig zijn om een vrouwelijke soortgenoot te vinden.

Plantenziektekundigen maken graag gebruik van deze sexferomonen om schadelijke insecten bij de neus te nemen. De feromonen worden ingezet om de mannetjes letterlijk in de val te lokken, in de war te brengen of om in de gaten te houden of er schadelijke insecten in het gewas zitten. Er bestaat zelfs een speciale Pherobank die meer dan 150 verschillende soorten feromonen synthetiseert en op voorraad heeft. Onlangs is er nog een nieuw sexferomoon nagemaakt, namelijk dat van de bramenbladgalmug.

Wil je meer weten over sexferomonen bij insecten? Of wil je er zelf een experiment mee uitvoeren? Bekijk dan het profielwerkstuk Daar zit een luchtje aan…

 

Warm en droog voorjaarsweer

Bron: De natuurkalender

Het droge en warme voorjaar heeft ook zijn invloed op de verschillende plagen en ziekten bij planten. Door de relatief hoge temperaturen van de laatste weken ontwikkelen insecten zich sneller dan anders. Dopluizen worden 3 weken eerder dan normaal verwacht en ook de Eikenprocessierupsen vervellen sneller dan gewoonlijk in deze tijd van het jaar.

Daar staat tegenover dat schimmels op dit moment juist minder schade geven. Zo ondervinden perzikbomen dit jaar veel minder last van de Perzik-krulziekte, veroorzaakt door de schimmel Taphrina deformans. Ook de aardappelziekte phytophthora gedijt het best bij hoge luchtvochtigheid en houdt zich met de huidige droogte op de achtergrond.  Bepaalde vrijlevende aaltjes, de trichodoriden, geven de voorkeur aan een vochtige bodem en veroorzaken momenteel weinig schade.

Wil jij met dit mooie voorjaarsweer een leuk uitje? Of wil je even een dagje ontspannen tussen de examens door? Kom dan op 25 t/m 28 mei naar de Insectenexperience, een groot insectenfestval in Wageningen en Ede met o.a. safari’s, insectenhapjes en films. O ja, als je met de auto komt, doe dan mee aan de Splashteller.

 

Zaadinzameling

Zandraket (Arabidopsis thaliana) met bloemen en hauwen. Foto: Tim McCormack. Bron: Wikimedia Commons, GFDL
Bloemen en hauwen van de zandraket

De één verzamelt postzegels, de ander bierblikjes en weer een ander verzamelt zaad. In het radioprogramma Vroege Vogels doen onderzoekers een oproep om in heel het land te helpen bij het verzamelen van zaad. Maar het moet wel specifiek zaad zijn, namelijk van het plantje zandraket.

Het onkruid zandraket groeit vrijwel overal. Het is een plant die zich gemakkelijk aan zijn omgeving aanpast. Bovendien is de zandraket vaak gebruikt als modelplant in allerlei (genetische) onderzoeken. Er is dus al veel over bekend. Maar nog niet alles…. De onderzoekers willen met het verzamelde zaad op zoek naar nuttige erfelijke eigenschappen, zoals droogtetolerantie en ziekteresistentie. Deze informatie kan vervolgens gebruikt  worden bij de veredeling van voedselgewassen.

Wil je zelf ook op zoek naar zandrakettenzaad? Bekijk hier hoe het in zijn werk gaat. De zandraket is 20 tot 30 cm hoog met bloemetjes van 1-2 mm doorsnede. Na de bloei vormt de plant hauwen (een soort langwerpige zaaddoosjes). Je begrijpt dat de zaadjes hierin ook erg klein zijn. Bekijk hier meer foto’s van de zandraket en aanvullende informatie.

 

Allemaal beestjes

Bron: De natuurkalenderDe eikenprocessierups is zonder twijfel een lastig insect. De eerste rupsjes zijn net weer uit het ei gekropen. Na 4 keer vervellen zullen ze hun irriterende brandharen krijgen. De verwachting is dat dit vanaf 10 mei gaat gebeuren. Nachtvorst deert ze niet. Onderzoekers hebben de jonge rupsjes bij min 14 graden geplaatst. Na ontdooiing kropen ze vrolijk weer verder.

Vele malen erger is de malariamug, die wereldwijd dodelijke slachtoffers maakt door het overbrengen van de ziekte malaria. Natuurlijk zijn er ook nuttige insecten, zoals de honingbij en de hommel, die onmisbaar zijn voor de bestuiving van planten en dus voor ons voedsel. Zonder hen geen aardbeien en geen appeltaart. Nuttig zijn ook insecten als lieveheersbeestjes, die gebruikt worden bij de biologische bestrijding van bladluizen. Sprinkhanen kun je tot de schadelijke èn de lekkere insecten rekenen. Schadelijk omdat een zwerm sprinkhanen in een kwartier tijd een hele akker kaalvreet. Lekker omdat ze in veel landen op het menu staan.

Over insecten valt ontzettend veel te weten te komen. Daarom is er op 25 t/m 28 mei een groot insectenfestval in Wageningen en Ede met o.a. safari’s en films. Je kunt je nu al opgeven voor deze insectenexperience. O ja, en vergeet niet om twee sokken mee te nemen……

 

Kleine verandering, grote gevolgen

Essevlieskelkje. Foto Maurice van der Molen , GFDL
Het essevlieskelkje groeit op dood hout. 

Wat maakt een schimmel tot een plantenpathogeen? Neem nu de nieuwe essenziekte die al vele slachtoffers maakte in Europa en langzaam maar zeker de Nederlandse grens heeft bereikt. Twintig jaar geleden werd deze boomziekte voor het eerst ontdekt in Polen en zes jaar geleden werd de veroorzaker van de ziekte beschreven: een tot dan toe onbekende schimmel. Deze schimmel groeit in de houtvaten, die daardoor verstopt raken met als gevolg afgestorven takken en bladeren. Vreemd was wel dat de paddenstoelen, die door deze schimmel worden gevormd, precies leken op die van een al lang bekende onschuldige schimmel, het essevlieskelkje, dat al lang ook in Nederland voorkomt. DNA-onderzoek kan de twee soorten onderscheiden. Misschien heeft een kleine verandering in het genoom van het essevlieskelkje geleid tot de nieuwe schadelijke schimmel. Uiterlijk nauwelijks te onderscheiden, maar de één parasiteert wel en de ander niet op levende essen.

Er zijn meer gevallen bekend waarbij een verandering van één gen ervoor zorgt dat een onschadelijk organisme opeens verandert in een ziekteverwekker. Vooral plantenschimmels kunnen er wat van: ze wisselen regelmatig genen of chromosomen met elkaar uit, soms met vervelende gevolgen.

 

 

Kunstige Wetenschap

kop met stekel van Globodera rostochiensis. Foto: Hans Helder; copyright Laboratorium voor Nematologie, Wageningen Universiteit.
Close-up van de kop van het aaltje Globodera rostochiensis

Wetenschap kan schitterende plaatjes opleveren. Soms nog mooier dan dat een kunstenaar het kan verzinnen. Neem nu de foto hiernaast waarop de kop van een aaltje te zien is. Aaltjes, ook wel nematoden genoemd, zijn kleine, wormvormige diertjes. Ze worden 1 tot 2 mm groot. Het aaltje op de foto hiernaast veroorzaakt de plantenziekte aardappelmoeheid. Duidelijk is de stekel te zien waarmee hij de plantenwortels aanboort.

Ook allerlei schimmels zijn erg fotogeniek. Het blad Science organiseert zelfs elk jaar een wedstrijd. Hier zijn schitterende gedetailleerde plaatjes van bijvoorbeeld virussen te zien. Op het moment kun je in het Rotterdamse museum Boijmans van Beuningen een fototentoonstelling, genaamd Schoonheid in de Wetenschap, bekijken. Op de foto’s ook vele planten, schimmels en bacteriën. Wel opletten waar je loopt, anders stap je nog op de pindakaasvloer.

 

 

Beetle Eater

De Beetle Eater. Foto en copyright: Praktijkonderzoek plant en omgeving (PPO), onderdeel van Wageningen UR
De Beetle Eater in actie

De Beetle Eater. Het is niet iemand die in het Guinness book of records probeert te komen. Het is ook niet een of ander enorm roofinsect. Wat is het dan wel? Eigenlijk is het gewoon een grote stofzuiger. In Canada wordt deze machine al langer ingezet om coloradokevers van aardappelplanten te verwijderen. Nu is het apparaat in ons land getest op aspergekevers. En met succes. Na één rondje door een aspergeveld is de helft van de schadelijke aspergekevers opgezogen. En na twee rondjes zelfs al 74%. De Beetle Eater heeft 3 zuigmonden waarmee de machine de aspergekevers van de planten opzuigt. De blauwe aspergekever legt zijn eitjes op de stengels van witte en groene asperges. De larven en de kevers vreten blad en stengels aan en richten zo nogal wat schade aan.Dus niet verbaasd zijn als je volgend jaar bij Boer zoekt Vrouw opeens hoort: “Schat, ik ga even de asperges stofzuigen.”Lees meer over de Beetle Eater en de aspergekever

 

 

Schonere bollen

Bloeiende sneeuwklokjes (Galanthus nivalis). Bron: Wikimedia Commons. GFDL.
Sneeuwklokjes (Galanthus nivalis)

De eerste sneeuwklokjes steken alweer de kop op. Maar dat is niet het enige wat de kop opsteekt in bloembollenland. Een kritische uitzending van het TV-programma Zembla over gewasbeschermingsmiddelen in de bollenteelt heeft de gemoederen de laatste weken aardig verhit.In tulpen kunnen veel verschillende ziekten optreden, zoals aaltjes, virussen en schimmels. Sommige van deze ziekten worden veroorzaakt door Q-organismen (quarantaine). Bollen die hiermee besmet zijn mogen niet geëxporteerd worden.Er zijn tegenwoordig veel nieuwe technische ontwikkelingen om het gebruik van middelen te verminderen. Denk aan speciale spuitdoppen en computerprogramma’s die het beste moment bepalen om te spuiten op basis van de weersverwachting. Op die manier kan veel uitspoeling en verwaaiing voorkomen worden. Wat weet jij eigenlijk over gewasbeschermingsmiddelen in de bollenteelt? Doe de webquiz.Wil je meer te weten komen over het bloembollenvirus Arabis mozaïek virus? Doe dan de fytoquest.

 

 

Zo zout heb je het nog niet gegeten

Zeekool (Crambe maritima). Bron: Wikipedia commons. GFDL.
Zeekool (Crambe maritima).

Planten die het goed doen op zoute grond rukken op in Nederland. Met dank aan het strooizout dat ’s winters uitgereden wordt om sneeuw en gladheid tegen te gaan. Zo zullen we in de Nederlandse snelwegbermen steeds vaker het Deens lepelblad (Cochlearia danica) zien groeien.

Dit plantje komt van oorsprong eigenlijk alleen voor aan de kust.Maar ook voedselgewassen die zouttolerant zijn worden steeds belangrijker. Op sommige landbouwgronden in de kustgebieden groeien de gewone landbouwgewassen minder goed door verzilting. Verzilting is het zouter worden van de grond en het grondwater, bijvoorbeeld als gevolg van een stijgende zeespiegel. Een oplossing is het verbouwen van zouttolerante gewassen. Dus wat dacht je van een lekker maaltje zeekool binnenkort?

>Lees meer over zilte gewassen