De nieuwe vaccinatieronde tegen corona is weer gestart. Maar wist je dat er ieder voorjaar een soortgelijke prikronde is bij bomen? Iepen worden dan geïnjecteerd om hen te beschermen tegen besmetting met de iepenziekte (Dutch elm disease).

Sinds 1992 zijn al meer dan een half miljoen Nederlandse iepen gevaccineerd tegen de iepenziekte. Dit gebeurt door sporen van de schimmel Verticillium nonalfalfae in de sapstroom van de boom te spuiten. Deze sporen brengen een afweerreactie bij de iep op gang, die de boom ook beschermt tegen de Ophiostoma-schimmel die de iepenziekte veroorzaakt.

De methode werkt goed: van de gevaccineerde bomen is de laatste jaren niet meer dan 0,1% besmet geraakt. Omdat het een bewerkelijke en kostbare methode is, wordt het middel vaak toegepast bij waardevolle iepen, bijvoorbeeld in historische binnensteden (bijvoorbeeld in Den Haag: zie de video over Dutch Trig). Ook in het buitenland wordt het middel ingezet om iepen te beschermen.

Weetje: de iepenziekte wordt verspreid door de iepenspintkever (Scolytus scolytus).

Klaar voor de start? Graven maar! Tijdens de 8e editie van de Bodemdierendagen zoeken weer vele honderden mensen in het hele land als citizen scientist mee naar dat onmisbare leven onder onze voeten. Dit jaar met speciale aandacht voor de bodemdieren in de stad. Maak kennis met je ‘onderburen’ tussen vrijdag 23 september en woensdag 5 oktober. Hoe hebben ze de grote droogte deze zomer overleefd?

Dieren en planten
Ieder jaar rond Dierendag (4 oktober) worden de Bodemdierendagen georganiseerd. Doe ook mee in de tuin, op het balkon of met de hele klas op het schoolplein!
Bodemdiertjes zijn ontzettend belangrijk om planten gezond te houden. Ze zorgen voor genoeg voedsel voor de plantenwortels en helpen om plantenziekten boven- en ondergronds tegen te gaan.

Het was niet te missen de afgelopen tijd: de berichten over hitterecords en watertekorten. Grasvelden kleurden geel, bomen verdroogden en stierven af, en boeren konden soms hun gewassen niet beregenen. Watertekort levert een plant veel stress en dit heeft tot gevolg dat ze vatbaarder wordt voor plagen en ziekten. En andersom. Een voorbeeld is de letterzetter, een kevertje dat gangen graaft onder de boomschors, en dat flink oprukt in naaldbossen.

Uit onderzoek blijkt nu dat planten zich bij een kleine temperatuursverhoging al voorbereiden op een hittegolf. In plaats van ‘gewoon’ te groeien, komt de plant in een stresstoestand waarbij minder zaad en vruchten worden gemaakt. Niet gunstig dus voor de oogst.

Naast waterstress en hittestress kunnen bomen ook direct last hebben van zonlicht. Een boomstam kan – net als jouw huid – verbranden in de zon. Om dit te voorkomen krijgen bomen soms een bescherming. Dat kunnen jute doeken of kokosmatten zijn, maar het gebeurt ook dat de stam simpelweg wit geverfd wordt. Net of de boom is ingesmeerd met zonnebrandcrème.

‘Van een saai leven gaat zelfs een schimmel dood’. En ‘Werken en feesten vormt schoone geesten’. Het zijn uitspraken van Johanna Westerdijk. Haar vakgebied: plantenziekten en schimmels.

Johanna Westerdijk (1883-1961) is van grote betekenis geweest voor het onderzoek aan plantenziekten én ze was een kleurrijke persoonlijkheid. Bovendien was ze de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Haar leven was alles behalve saai.

Ruim een eeuw geleden ontdekte ze dat de beruchte iepziekte (Dutch elm disease) veroorzaakt werd door de schimmel Ophiostoma novo-ulmi.
In haar laboratorium onderzocht ze ook andere plantenziekten en startte ze met de aanleg van de grootste collectie levende schimmels ter wereld. Daarnaast hield ze wel van een feestje op zijn tijd.

Als eerbetoon is ze in augustus 2022 vereeuwigd op een muurschildering aan de Utrechtse Maliesingel 54.

 

Meer over Johanna Westerdijk>>

 

De Spinozaprijs is de hoogste wetenschappelijke prijs die in Nederland uitgereikt wordt. In 2022 gaat deze prijs naar een plantenziektekundige, te weten onderzoeker Corné Pieterse van de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar het afweersysteem van planten. Planten die weerbaarder zijn tegen ziekten, helpen om oogsten veilig te stellen. Bijkomend voordeel is dat sterkere planten minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben.

Maar hoe zorg je ervoor dat een plant een goed afweersysteem heeft? Bepaalde nuttige bacteriën die bij de plantenwortels groeien, kunnen ervoor zorgen dat een plant beter bestand is tegen ziekten. Niet alleen tegen bodemziekten, maar ook tegen schimmelziekten op de bladeren bovengronds. Pieterse onderzoekt hoe dat precies werkt en hoe je dit kunt gebruiken om planten weerbaarder te maken.

Volgens de organisatie die de Spinozaprijs toekent, draagt Pieterse met dit onderzoek bij aan een toekomstbestendige landbouw en meer voedselzekerheid voor de toenemende wereldbevolking.
Meer >>

Speurhonden kennen we natuurlijk wel. Maar wist je dat bijen op een vergelijkbare manier te trainen zijn? Er bestaan bijen die een coronabesmetting bij mensen kunnen detecteren! Onderzoekers gaan nu bekijken of ze bijen ook kunnen leren om zieke aardappelplanten in een vroeg stadium te herkennen. Wanneer een plant besmet wordt door een plantenvirus (in dit geval PVY, het aardappelvirus Y), dan verandert het metabolisme van de plantencellen. De plant scheidt specifieke geurstoffen af. Onderzoek moet uitwijzen of ‘speurbijen’ dit goed kunnen waarnemen. Meer>>

Wist je trouwens dat er ook al speurhonden ingezet worden om plantenziekten op te sporen?

Misschien ken je de term invasieve exoten al? Dat zijn planten, dieren en dus ook schimmels, die niet van nature hier voorkomen (exoten), en hier ook niet op eigen kracht gekomen zijn. Ze zijn bijvoorbeeld meegekomen met een vracht in een vliegtuig. Maar soms blijken ze hier wel prima te kunnen overleven. Zelfs zo goed dat ze af en toe bestaande organismen verdringen (invasief) en overlast of plantenziekten veroorzaken.
Een voorbeeld daarvan is de schimmel die essentaksterfte veroorzaakt. Ook de roetschorsziekte is iets om alert op te zijn omdat de schimmel die dit veroorzaakt (Cryptostroma corticale) niet alleen bomen aantast, maar ook schadelijk kan zijn voor onze eigen gezondheid.

Online uitleg
Op maandag 13 juni om 19.30 is er over deze en andere exotische schimmels een online lezing door de Nederlandse Mycologische Vereniging.
Er zijn geen kosten, ook niet-leden zijn welkom en speciale voorkennis is niet nodig.
Inloggen kan op 13 juni vanaf 19:15 uur via deze link. De lezing begint om 19.30.

Meer info

 

Op donderdag 9 juni om 8.00 uur opent de inschrijving voor de Reizende DNA-labs.
Schrijf je in voor een van de practica en ga op school aan de slag met DNA-onderzoek. Bijvoorbeeld Prenataal onderzoek bij planten. En kies voor een interessante afsluitende les, bijv. Patatje oorlog of Wapenwedloop, en kom meer te weten over de aardappelziekte en resistentiegenen.

Het is nu ook mogelijk om een Leskist (Proef je PTC?) te boeken. De Leskist wordt op twee locaties uitgeleend: Amsterdam én Nijmegen voor een periode van 3 of 4 weken. Met de ABE Leskist kunnen docenten met de leerlingen zelf een practicum in de klas uitvoeren met het bijgeleverde lesmateriaal en apparatuur.

Naar de Reizende DNA-lab>>

Luister ook naar de podcastserie Red de Lente! Hierin aandacht voor alle aspecten van gewasbeschermingsmiddelen. Deze middelen worden ingezet tegen plantenziekten om een goede oogst te krijgen. Maar ze kunnen ook ongewenste effecten hebben, bijvoorbeeld op de gezondheid van mens en milieu.

Gewasbeschermingsmiddelen: Vloek of zegen?
Na de Tweede Wereldoorlog heeft het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen geleid tot meer voedselzekerheid en goedkoper voedsel. Maar Tegelijkertijd brengt het risico’s met zich mee voor mens, dier en milieu. Waar worden de restanten van middelen tegenwoordig teruggevonden? Hoe komt de toelating van de middelen tot stand? Welke alternatieve manieren van bestrijding zijn er, zoals de inzet van sluipwesp als natuurlijke vijand? En hoe lastig is het voor boeren als zij deze alternatieven willen inzetten?

In de podcast wordt ook naar de toekomst gekeken: wat kan iedereen bijdragen, inclusief de luisteraar?

Silent Spring
De naam van de podcast is gebaseerd op het spraakmakende boek ‘Silent Spring’ (Nederlandse titel: Dode Lente).  De Amerikaanse biologe Rachel Carson beschreef in dit boek (1962) de desastreuze effecten van deze middelen op mens en milieu. Het leverde veel discussie op en vormde de start van de milieubeweging. Waar staan we nu, 60 jaar later?

Meer over  Podcast Red de Lente!

 

Het klimaat verandert en dat heeft ook invloed op onze gewassen. Onderzoekers willen planten graag weerbaarder maken tegen hitte, droogte, plagen en ziekten. In het project Plant-XR gebeurt dat met hulp van datawetenschappen en kunstmatige intelligentie.

Plantenbiologen van verschillende universiteiten (Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam, Wageningen University en TU Delft) werken hierbij samen met bedrijven. Ze zoeken uit welke genen en processen in een plant zorgen voor weerbaarheid. Die kennis zetten ze daarna om in modellen waarmee veredelingsbedrijven vervolgens gericht gewassen weerbaarder kunnen maken.

Het kabinet vindt dit onderzoek van groot belang om de landbouw wereldwijd duurzaam en klimaatbestendig te maken. Daarom investeert het 42 miljoen euro in het project. Dat zijn weinig 1-tjes maar wel veel 0-tjes.

Paardenbloemen. De een vindt ze schitterend, de ander beschouwt het als onkruid. De definitie van onkruid is trouwens ‘een plant die groeit op een plek waar je m niet wilt hebben’. Aardappel kan dus ook onkruid zijn, bijvoorbeeld uitlopers op een akker waar nu graan gezaaid is.

Maar of je nu wel of geen fan bent van de paardenbloem, het is een plant die zijn nut al vaker bewezen heeft. Een paar voorbeeldjes:

• Onderzoek:
  de ontdekking van een gen in paardenbloem is doorbraak voor de veredeling van gewassen
• Rubberproductie:
  paardenbloem als duurzame leverancier van rubber
• Smakelijk eten!
  In de stamppot en andere recepten
• Plantje dat de buurt opfleurt
  Stoepplantje dat zorgt voor biodiversiteit en insecten aantrekt

En dus is dit jaar 24 april de Dag van de Paardenbloem

Motten (nachtvlinders) zijn berucht bij groenten- en bloementelers. De rupsen van o.a. de tomatenmineermot (Tuta absoluta) en de Turkse mot (Chrysodeixis chalcites) kunnen door hun enorme eetlust voor flinke schade zorgen. Om dit te voorkomen is het zaak om zo snel mogelijk actie te ondernemen als er een mot opduikt in de kas. Om in de gaten te houden of er motten zijn, worden vaak feromoonvallen of lichtvallen gebruikt, waar de motten op af komen.
Maar er is nu ook iets anders bedacht: met camera’s worden de motten, die meestal ‘s nachts rondvliegen, gespot. Maar daar houdt het niet bij op. Speciale mini-drone’s worden vervolgens naar de plek gestuurd waar de mot gesignaleerd is, volgen het insect en schakelen het uit. In de video hierboven kun je precies zien hoe dat gaat.  Meer >>

Er wordt nu in Nederland 11% minder gewasbeschermingsmiddelen gebruikt dan 5 jaar geleden. Toch is het bij elkaar nog steeds 5 miljoen kilogram aan werkzame stoffen per jaar. Het is de bedoeling om dit de komende 10 jaar nog verder naar beneden te brengen. Dit gebeurt o.a. door bepaalde chemische gewasbeschermingsmiddelen niet langer toe te staan.

Boeren moeten dus op zoek naar alternatieve methoden om planten en gewassen (= ons voedsel) te beschermen tegen ziekten en plagen. Dat is vaak best lastig. Soms kunnen natuurlijke vijanden helpen. Bekend zijn de lieveheersbeestjes, maar ook bepaalde virussen, bacteriën en schimmels kunnen schadelijke plantenziekten tegen te gaan.

Verder is er tegenwoordig veel aandacht voor plantweerbaarheid: als een plant in goede conditie is en een goede afweerreactie heeft, dan is ie minder vatbaar voor ziekten. Hierbij spelen o.a. bodembacteriën rond de wortels een grote rol, evenals moleculaire reacties in de plant. Verschillende universiteiten, onderzoeksinstituten en (veredelings)bedrijven doen onderzoek naar geschikte manieren om planten gezond te kunnen telen.
Je kunt ook een studie of opleiding volgen die met plantgezondheid te maken heeft.