Ieder jaar in de aanloop naar Dierendag (4 oktober) worden de Bodemdierendagen georganiseerd. Ook in 2020 (25 sept – 7 oktober). Doe mee en ga op onderzoek in je tuin, op het balkon of met de hele klas op het schoolplein!
Bodemdiertjes zijn ontzettend belangrijk om planten gezond te houden. Ze zorgen voor genoeg voedsel voor de plantenwortels en helpen om plantenziekten boven- en ondergronds te bestrijden.

 

Het is een gevecht dat al jarenlang aan de gang is: wie verovert de banaan? Is het de mens die gezonde bananen wil oogsten of is het de Fusarium schimmel, die wereldwijd bananenplantages verwoest?
Onderzoekers doen er alles aan om deze zogeheten Panamaziekte tegen te gaan. Zo proberen ze erachter te komen welke moleculen (genen en eiwitten van de schimmel en van de plant) een rol spelen bij de infectie en het verloop van deze plantenziekte. Met deze kennis hopen ze resistente bananenplanten te kunnen ontwikkelen die bestand zijn tegen de verwoestende Panamaziekte. Het onderzoek krijgt nu financiële steun van de Bill & Melinda Gates Foundation. Lees meer in Going bananas >>

Door de klimaatverandering en de hoge temperaturen van de afgelopen periode zijn boomvruchten, zoals eikels en kastanjes ongeveer drie weken eerder rijp dan 50 jaar geleden. Dat betekent dat je nu al kans loopt om een eikel op je hoofd te krijgen wanneer je onder een eik fietst.

Overigens zijn het niet alleen eikels, maar ook de bladeren die al in grote hoeveelheden naar beneden komen. Dit bladverlies is niet een vervroegde herfst, maar het gevolg van de extreme droogte in de afgelopen periode. Om verdamping via de bladeren te verminderen, laten bomen hun bladeren opkrullen of vallen. Hierdoor voorkomt een boom dat ie helemaal uitdroogt en sterft. De afgevallen bladeren zijn dan ook niet in herfstkleuren, maar gewoon groen, of hooguit geel. Een boom kan in het algemeen goed herstellen na deze tactiek en zelfs weer nieuwe bladeren vormen. Toch is het toepassen van deze overlevingsstrategie een flinke klap voor de plant. En dat in veel gevallen al voor het derde jaar op rij!

Er is een nieuw cahier (lees: leuk en informatief boekje) over plantgezondheid uitgekomen. Het geeft een goed overzicht van allerlei zaken die met plantenziekten te maken hebben. Op een duidelijke manier wordt uitgelegd waarom gezonde planten zo belangrijk zijn voor ons en wat er allemaal komt kijken bij het gezond houden van planten en gewassen. En natuurlijk ook: wat merk je hier zelf van in het dagelijks leven?

Het cahier is uitgegeven ter gelegenheid van het Internationaal Jaar van de Plantgezondheid 2020 .
Het is te bestellen bij Stichting Biowetenschappen en Maatschappij.

 

 

 

Het is weer volop luizentijd. Misschien is het je al opgevallen in tuin of park: planten zitten soms helemaal onder de zwarte of groene bladluizen.

Plakkerige poep
Ook in bomen zijn de beestjes massaal te vinden. Vaak tot ergernis van mensen die hun auto onder de boom hebben geparkeerd en deze helemaal plakkerig weer aantreffen. Die plakkerige substantie wordt ook wel honingdauw genoemd; een sjiek woord voor luizenpoep. De luizen zuigen namelijk het suikerrijke sap uit de jonge blaadjes en scheuten. Vervolgens scheiden ze een deel weer uit.

Virussen
Door het aanprikken door de luizen ontstaan kleine beschadigingen in de jonge plantendelen die resulteren in misvormingen.Maar eigenlijk is dit nog het minste probleem. Bladluizen kunnen namelijk ook allerlei plantenziekten verspreiden wanneer ze sap zuigen (vergelijkbaar met malariamuggen bij de mens). De luizen brengen verschillende soorten plantenvirussen over die zich op die manier snel kunnen verspreiden binnen een gewas en met veel zieke planten tot gevolg. Vooral in de aardappel- en bietenteelt kan de schade door virusziekten flink oplopen. Berucht zijn o.a. het aardappelvirus X en Y, aardappelbladrolvirus en het bietenvergelingsvirus. Allemaal het gevolg van luizenleventjes.

Afgezien van een incidentele regenbui, is het al wekenlang droog. Op zich niet verkeerd natuurlijk; kun je lekker naar buiten. Maar ondertussen begint de bodem al flink te verdrogen. De buren hebben al meerdere keren de tuin gesproeid en de waarschuwingen over watertekorten zijn al uitgegaan. En inderdaad, voor planten kan droogte een groot probleem zijn. Toch blijkt een plant niet helemaal afhankelijk van wat ze aan water krijgt. Ze kan er ook zelf iets aan doen om de gevolgen van droogte tegen te gaan.

Planten scheiden via hun wortels een bijzondere cocktail uit met allerlei koolwaterstoffen (wortelexudaat).  Schimmels en bacteriën in de bodem rond de wortels leven van die koolwaterstoffen. Onderzoekers vonden dat planten de samenstelling van deze cocktail kunnen aanpassen om de activiteit van de micro-organismen rondom de wortels te sturen. Ze ontdekten dat grassen onder invloed van droogte hun wortelexudaat veranderen, en zo de activiteit van de bacteriën rond hun wortels verhogen. De geactiveerde micro-organismen maken meer essentiële nutriënten vrij uit de grond waardoor de grassen na een droogteperiode beter kunnen herstellen.

Het is wetenschappelijk aangetoond dat mensen zich beter voelen in een omgeving met planten. Of dit andersom ook het geval is, is nog maar de vraag. Hoewel sommige mensen beweren dat een cactus beter groeit, wanneer je die liefdevol toespreekt, is dit nooit bewezen. Wel is nu aangetoond dat planten reageren op geluid. Planten die in experimenten aan hard geluid worden blootgesteld, blijken soms beter te groeien. Het gaat dan meestal om harde, lage tonen. Hoe dat kan is nog onduidelijk. Misschien dat drukverandering hierbij een rol speelt. Het effect van muziek op plantengroei is niet eenduidig en kun je op meerdere manieren uitleggen….

De meeste mensen vinden vlinders prachtig; de diertjes fladderen met hun vrolijk gekleurde vleugels sierlijk rond in het zonnetje. Maar ‘baby-vlinders’ zijn een stuk minder populair. En dat terwijl bij veel diersoorten juist de babyversie  ‘ooh, zo schattig’ is.

Overlast
Baby-vlinders (rupsen dus) zien we eerder als enge lastpakken, die onze gewassen aanvreten (rups koolwitje) of onze tuinplanten (rups buxusmot). En dan hebben we het nog niet eens over de jeukharen van de  eikenprocessierups…

Klein deel
Hoewel enkele vlindersoorten inderdaad behoorlijke schade en overlast kunnen geven, is dit alles bij elkaar maar een klein gedeelte van alle vlinders/rupsen. De meeste Nederlandse rupsensoorten geven geen noemenswaardige problemen.

Bijzondere rupsen
Er bestaan zelfs hele mooie en bijzondere exemplaren, zoals de rups van de Sint Jacobsvlinder (zie foto). Deze rups (Tyria Jacobaeae) eet van het giftige Jacobskruiskruid. Hij slaat de gifstoffen op in zijn lichaam zonder er zelf last van te hebben. Maar hierdoor is hij voor vogels geen gewild hapje meer.

 

Het tijdig opsporen van een schadelijk insect, een besmettelijke bacterie of een andere gevaarlijke plantenziekte is belangrijk. Het kan veel schade en oogstverlies schelen. Bovendien voorkom je onnodige verspreiding wanneer je een ziekteverwekker op tijd detecteert.

Meestal gebeurt deze detectie door mensen (visuele beoordeling: kijken dus of de planten er nog gezond uitzien), door slimme camera’s of door het testen van (blad)monsters in het laboratorium. Maar soms is een ziekte sluimerend aanwezig en nog niet zichtbaar met het blote oog. Of het gaat om een schadelijk insect waarvan er nog maar enkele exemplaren op de plant verstopt zitten, maar die zich snel kunnen vermeerderen en verspreiden. Daar komt bij dat sommige lab-testen pas na enkele dagen een uitslag geven. Daarom wordt er af en toe geëxperimenteerd met een ongebruikelijke methode: het inzetten van speurhonden.

 

In dit geval blijken de honden die in Florida (VS) getraind zijn erg effectief in het ruiken of een sinaasappelboom besmet is met de bacterie Candidatus Liberibacter asiaticus. Deze bacterie tast citrusbomen aan en veroorzaakt de ziekte Citrus Greening Disease (citrusgroenziekte), zo genoemd vanwege de kleur die de sinaasappels, mandarijnen en citroenen hierdoor hebben.

Zwermen woestijnsprinkhanen verspreiden zich in hoog tempo over Oost-Afrika. In Kenia trekt nu een sprinkhanenzwerm over van 60 kilometer lang en 40 kilometer breed! In Ethiopië en Somalië hebben de insecten al 700 vierkante kilometer aan landbouwgewassen en weidegras opgevreten. Dat betekent dat er hongersnood dreigt voor de mensen en het vee daar. De Wereldvoedselorganisatie (FAO) raadt de bevolking aan om sprinkhanen te vangen en te drogen zodat er de komende maanden tenminste iets te eten zal zijn.

Bekijk de video op Nu.nl >>

Hoe leg ik mijn onderzoek op een begrijpelijke manier uit?, vroeg Katharina Hanika zich af. Het antwoord is een video waarin zij via een dans uitbeeldt hoe tomatenplanten ziek kunnen worden van een schimmel in de bodem (Verticillium dahliae).

De schimmel probeert alle tomatenplanten te infecteren, maar alleen vatbare planten worden slachtoffer. De onderzoekster gaat op zoek naar het gen in de tomatenplant dat ervoor zorgt dat de plant geen weerstand kan bieden aan de schimmel. Door dit vatbaarheidsgen in de plant uit te schakelen met CRISPR-Cas (een techniek om DNA op een specifieke plek gericht te knippen), kan de schimmel geen vat meer krijgen op de plant.
De onderzoekster hoopt dat plantenveredelaars haar onderzoeksresultaten gaan gebruiken om resistente tomaten te kweken.

Twentytwenty is door de VN uitgeroepen tot het Internationaal Jaar van de Plantgezondheid! Overal op de wereld is er dit jaar extra aandacht voor gezonde planten. En dan gaat het niet om planten die gezond zijn voor jou, maar om planten die zelf gezond zijn. Want ook planten kunnen een virus oplopen, ziek worden van een bacterie- of schimmelinfectie en last hebben van hinderlijke insecten. Misschien denk je nu ‘Boeien’. Maar gezonde planten zijn ontzettend belangrijk. Plantenziekten veroorzaken een opbrengstverlies van gemiddeld wel 40%! Gezonde planten zijn hard nodig om ervoor te zorgen dat er genoeg te eten is voor iedereen.

Goede kans dat je nog nooit hebt gehoord van Pratylenchus penetrans. Het is een aaltje, een minuscuul wormpje, dat in de bodem leeft en met het blote oog nauwelijks zichtbaar is. Op de foto zie je hoe het beestje er onder de microscoop uitziet. In zijn kop zit een stekel waarmee het plantenwortels kan aanboren.

Dit aaltje dringt vervolgens de wortel binnen en legt er eitjes. Op de beschadigde wortels ontstaan langwerpige bruine tot zwarte plekjes (lesies) waardoor de planten, bijvoorbeeld aardappel, erwt en bloembollen, niet meer goed groeien. Er is echter één plant waar dit wortellesieaaltje (wortel-lesie-aaltje) helemaal niet tegen kan: afrikaantjes. Deze plant (Tagetes patula met lieflijke geel-oranje bloemen) heeft in de endodermiscellen van zijn wortels zwavelhoudende verbindingen (thiofenen). Als het aaltje deze cellen binnendringt ontstaan zuurstofradicalen die dodelijk zijn voor de aaltjes.
Boeren maken hier gebruik van door af en toe afrikaantjes te zaaien op hun akker, waarna het aantal wortellesieaaltjes in de bodem drastisch afneemt en er zonder problemen weer een gewas verbouwd kan worden.

Sinterklaas is er nog niet, maar de chocoladeletters liggen al volop in de winkels! Hmmm, lekker chocolade….  Maar er ligt gevaar op de loer: net als bij veel andere gewassen gaat ook bij cacaobomen (Theobroma cacao) tot wel 38% van de opbrengst verloren door plantenziekten. En hoewel deze ziekten best grappige namen hebben – zoals witches’ broom, frosty pod rot en cacao swollen shoot virus – is dit natuurlijk hartstikke zonde.

 

Chocolade-ziekten

Sommige ‘chocolade-ziekten’ komen wereldwijd voor, andere alleen in Afrika, Zuid-Amerika of Azië. Het is dus zaak om te zorgen dat deze laatsten niet zich niet verder gaan verspreiden, bijvoorbeeld door handel en transport. Onderzoekers hebben de schimmels en virussen die de cacaobomen infecteren uitgebreid bestudeerd: ze hebben gekeken naar de levenscyclus van de verschillende ziekteverwekkers, naar het genoom en hoe je ze gemakkelijk kunt detecteren. Met deze kennis kunnen we de chocolade oogst beter beschermen!

Lees meer over het onderzoek in het wetenschappelijk artikel >>

 

Een team van 11 Nederlandse studenten werkt in het project Xylencer aan een nieuw idee om de plantenziekte Xylella tegen te gaan. Ze hebben iets bedacht om de bacterie die deze ziekte wereldwijd veroorzaakt, aan te pakken: bacteriofagen.

Bacteriofaag
Een bacteriofaag is een virus. Om precies te zijn: een virus dat een bacterie infecteert. In dit geval is de bacteriofaag specifiek gericht op het uitschakelen van de bacterie Xylella fastidiosa. Deze bacterie tast heel veel verschillende planten aan: olijfbomen in Europa, citrus in Brazilië en druiven in Noord-Amerika. Het idee is om de bacteriofagen in een zieke boom te injecteren. De bacteriofagen infecteren daar dan de Xylella-bacteriën en zorgen voor lysis van de bacteriecellen. Vervolgens kan het afweersysteem van de plant het karwei verder afmaken.

iGEM competitie
Er zitten nog flink wat haken en ogen aan het idee en er moet nog heel wat onderzoek gebeuren voordat dit op een veilige manier toegepast kan worden, maar een afdoende manier om Xylella aan te pakken is er op het moment niet. Met het Xylencer project is het studententeam runner-up geworden bij de internationale competitie (iGEM 2019) in Boston.

Meer over project Xylencer >>

Meer over de ziekte Xylella >>

Doe het Bordspel Xylencer  (incl. spelregels) en ontdek wat er allemaal komt kijken bij lab-onderzoek aan plantenziekten.

Een uitklapdak is tegenwoordig niet meer alleen weggelegd voor fancy auto’s. Ook in de appelboomgaard heeft de cabrio-kap zijn intrede gedaan. Wanneer het begint te regenen, gaat het dak boven de appelbomen dicht waardoor de bomen en de vruchten droog blijven. Na de regenbui opent de kap weer zodat bijen en andere nuttige insecten gewoon in de boomgaard kunnen rondvliegen.
Lees verder onder video >>

Doordat de appelbomen droog blijven, hebben ze veel minder last van plantenziekten als vruchtrot, schurft en vruchtboomkanker. Deze ziekten worden veroorzaakt door schimmels en schimmels houden meer van een vochtige dan een droge omgeving. Omdat de appelbomen onder de cabrio-kap minder last hebben van ziekten, zijn er ook minder bestrijdingsmiddelen nodig.

Voor sommigen is school weer begonnen, anderen hebben nog even de tijd om hun boeken te kaften. Hoe dan ook, de temperaturen zijn deze week weer ’s zomers. Vooral in steden en bebouwing wordt het warm; in bossen en landelijk gebied is het vaak iets koeler. Dit kan al snel een paar graden schelen.

Planten spelen een belangrijke rol bij het koel houden van hun omgeving. Dit is het gevolg van verdamping door de bladeren. Eén grote boom geeft daardoor net zoveel verkoeling als 10 airco’s bij elkaar. Bovendien is een boom veel duurzamer. Airco’s verbruiken veel elektriciteit en produceren juist extra warmte wanneer ze koele lucht blazen.

Een Vandaag deed een fact check>>.
Conclusie: bomen zijn cool!

Wat neem jij mee terug van vakantie? Een sleutelhanger, een leuk T-shirt of een gevaarlijke plantenziekte? Je verwacht het niet direct, maar het is goed mogelijk dat je ongewild schadelijke insecten, onkruiden, plantenvirussen of – bacteriën uit het buitenland mee terugneemt.

Een voorbeeld van een gevreesde plantenziekte die in Zuid-Europa veel voorkomt is de olijfbomenpest. Deze ziekte heeft al hele boomgaarden laten verdorren en doodgaan. De bacterie Xylella fastidiosa die dit veroorzaakt, kan ook in allerlei andere bomen en struiken voorkomen. In meer dan 300 plantensoorten, waaronder lavendel, kan de bacterie zitten. Dus: neem geen planten of takjes mee naar huis als vakantiesouvenir! Want de kans bestaat dat planten en gewassen hier erdoor besmet worden.
Meer over Xylella >>

Hopelijk heb je er zelf nog geen last van gehad, maar veel mensen worden helemaal gek van de jeuk. Oorzaak: de brandharen van de eikenprocessierups. De afgelopen jaren nam het aantal eikenprocessierupsen enorm toe en nu is de overlast op sommige plaatsen niet meer te overzien. Zelf bestrijden is geen aanrader, dat moet je echt aan een professioneel bedrijf overlaten. Helaas kunnen die het werk nauwelijks aan. Ze maken overuren om de rupsen weg te zuigen of met heet water te overgieten. Maar er is nog een bijkomend probleem: waar moeten al die dode rupsen blijven? Ze zijn dan wel dood, maar de brandharen blijven irriterend. Dit ‘jeuk-afval’ moet veilig afgevoerd en vernietigd worden.

Meer over EPR >>

Je hebt het misschien al meegekregen: de Nederlandse plantenveredelaar Simon Groot (84 jaar) heeft een belangrijke internationale prijs gewonnen. Hij heeft met zijn veredelingsbedrijf groentezaden ontwikkeld die resistenter zijn tegen plantenziekten en daardoor beter groeien en meer opbrengst geven. Dat is op zich geen nieuws, want dat doen eigenlijk alle zaadveredelingsbedrijven. Het bijzondere is dat De Groot zich vooral bezighield met de veredeling van tropische gewassen. Iets waar relatief weinig aandacht voor is, maar wat ontzettend belangrijk is. Niet alleen om honger en armoede in de wereld tegen te gaan, maar – als gevolg daarvan- ook om oorlogen te voorkomen.  Er is zelfs ooit de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt aan een plantenziektekundige!

Leuk weetje: deze Nobelprijswinnaar heeft de World Food Prize opgericht, die nu door Simon de Groot is gewonnen.

In Rotterdam zijn ze er helemaal klaar mee. Het is code rood, vinden ze in de Maasstad. Net als op heel veel andere plaatsen in Nederland, woekert ook hier het onkruid Japanse duizendknoop.
Ook in Amsterdam is de plant een probleem. Hier is 8,2 miljoen euro (!!) uitgetrokken om het hardnekkige onkruid te lijf te gaan en verdere schade te voorkomen. Verspreid over het land worden speciale voorlichtingsdagen georganiseerd waarop beheerders uitleg krijgen over de verschillende manieren om de hardnekkige plant aan te pakken. Afdekken, maaien, laten opeten door varkens, een spuitje met gif geven of de wortels uitgraven. Het is allemaal al geprobeerd, maar het blijkt erg lastig om de plant te stoppen. En dus groeit ie op veel plaatsen gewoon door met het risico op kapotte wegen, gebouwen en leidingen want de wortelstokken van dit onkruid zijn ongelooflijk sterk.
Wil je weten of Japanse duizendknoop ook bij jou in de buurt groeit? Kijk hier hoe je het herkent!

Denk eens even aan wat je vandaag allemaal hebt gegeten en gedronken. Kijk eens naar de kleren die je draagt. En waar zijn je schoolboeken en schriften van gemaakt? Hoe fijn is het dat je lekker op het grasveld in het parkje kunt hangen. Je staat er meestal niet zo bij stil, maar we zijn ontzettend afhankelijk van planten. Denk alleen maar aan de zuurstof die je inademt! Daarom hebben planten wel wat extra aandacht verdiend. En dat krijgen ze ook, tijdens de Fascination of Plants Day!

Fascination of Plants Day:
Op het Plein in Den Haag staat van 16 tot en met 18 mei een grote kas vol met fascinerende verhalen over planten en zaden. Kom ook luisteren, onderzoeken, ervaren, proeven, leren, bewonderen, beleven, ontdekken en voelen waarom planten en zaden zo fascinerend en belangrijk zijn!

 

De Duitse naaldbossen hebben het zwaar te verduren. Er heerst een plaag aan schorskevertjes (± 5 mm groot), die gangen vreten in de bast van naaldbomen. Hierdoor raakt het watertransport van de wortel naar de takken van de boom verstoord. Het resultaat: verdroogde naalden en bruine boomtoppen. Om verdere verspreiding van de insecten naar gezonde bomen tegen te gaan, worden de zieke exemplaren rigoureus gekapt. Bekijk het verslag van het NOS-journaal>>

De letterzetter
Ook in Nederland komen dit soort schors- of bastkevers voor. Zo zijn er in Apeldoorn en Rheden al honderden sparren gekapt vanwege de ‘letterzetter’. De letterzetter (Ips typographus) is een kevertje dat zijn naam dankt aan het gangenpatroon dat de larven maken onder de bast.

Droogte
De droge, hete zomers van afgelopen jaren helpen ook niet bepaald mee. De sapstromen worden hierdoor bij de aangetaste bomen nog verder verstoord waardoor ze sneller het loodje zullen leggen.

 

Uitlopend groen direct opgegeten
Wie hoopte dat de buxus dit voorjaar een nieuwe start zou kunnen maken en zich enigszins zou kunnen herstellen van de buxusmotplaag van vorig jaar komt bedrogen uit. De afgelopen winter, met toch enige vorstdagen, was zeker niet genoeg om de overwinterende rupsen te doden. De eerste rupsjes zijn met het warme weer alweer tevoorschijn gekropen. Als gevolg daarvan zijn nu diverse stadia van rupsen te vinden op de meeste struiken die vorig jaar zwaar aangetast waren. Daardoor wordt het uitlopend groen direct afgegraasd.

Einde buxus
Buxus wortelt ondiep, wat ook te merken was aan het grote aantal planten dat vorig jaar door de droogte is doodgegaan. Hierdoor zijn er weinig ondergrondse reserves. De kwijnende planten zullen spoedig volledig door de vretende rupsen zijn uitgeput. De tuinliefhebber die de buxus nog tegen beter weten in had laten staan rest niets anders dan een grootscheepse biologische of handmatige bestrijding of meteen rigoureus te werk gaan en iets totaal anders neerzetten.

De KNVB gaat samenwerken met plantenwetenschappers van Wageningen University om de voetbalvelden in de grote stadions te verbeteren. Daarvoor willen ze het hightech systeem gebruiken dat nu ook al de grasmat in de Arena monitort. Onder het Amsterdamse gras liggen vijftien sensoren die continu de bodemkwaliteit meten. In het stadion zijn verder verschillende weerstations te vinden die de temperatuur, vochtigheid en luchtverplaatsing volgen omdat dit allemaal van invloed is op de groei van de grassprietjes. Tot slot leggen lichtsensoren op het dak en op het veld vast of er voldoende licht op het gras valt.
Door al deze data te verzamelen en te gebruiken voor de toediening-op-maat van water, voeding en licht, zal niet alleen het gras beter groeien, maar worden er ook minder grondstoffen verspild.

Bekijk alle technische snufjes rondom de grasmat in de Arena