Klaar voor de start? Graven maar! Tijdens de 8e editie van de Bodemdierendagen zoeken weer vele honderden mensen in het hele land als citizen scientist mee naar dat onmisbare leven onder onze voeten. Dit jaar met speciale aandacht voor de bodemdieren in de stad. Maak kennis met je ‘onderburen’ tussen vrijdag 23 september en woensdag 5 oktober. Hoe hebben ze de grote droogte deze zomer overleefd?

Dieren en planten
Ieder jaar rond Dierendag (4 oktober) worden de Bodemdierendagen georganiseerd. Doe ook mee in de tuin, op het balkon of met de hele klas op het schoolplein!
Bodemdiertjes zijn ontzettend belangrijk om planten gezond te houden. Ze zorgen voor genoeg voedsel voor de plantenwortels en helpen om plantenziekten boven- en ondergronds tegen te gaan.

Het was niet te missen de afgelopen tijd: de berichten over hitterecords en watertekorten. Grasvelden kleurden geel, bomen verdroogden en stierven af, en boeren konden soms hun gewassen niet beregenen. Watertekort levert een plant veel stress en dit heeft tot gevolg dat ze vatbaarder wordt voor plagen en ziekten. En andersom. Een voorbeeld is de letterzetter, een kevertje dat gangen graaft onder de boomschors, en dat flink oprukt in naaldbossen.

Uit onderzoek blijkt nu dat planten zich bij een kleine temperatuursverhoging al voorbereiden op een hittegolf. In plaats van ‘gewoon’ te groeien, komt de plant in een stresstoestand waarbij minder zaad en vruchten worden gemaakt. Niet gunstig dus voor de oogst.

Naast waterstress en hittestress kunnen bomen ook direct last hebben van zonlicht. Een boomstam kan – net als jouw huid – verbranden in de zon. Om dit te voorkomen krijgen bomen soms een bescherming. Dat kunnen jute doeken of kokosmatten zijn, maar het gebeurt ook dat de stam simpelweg wit geverfd wordt. Net of de boom is ingesmeerd met zonnebrandcrème.

‘Van een saai leven gaat zelfs een schimmel dood’. En ‘Werken en feesten vormt schoone geesten’. Het zijn uitspraken van Johanna Westerdijk. Haar vakgebied: plantenziekten en schimmels.

Johanna Westerdijk (1883-1961) is van grote betekenis geweest voor het onderzoek aan plantenziekten én ze was een kleurrijke persoonlijkheid. Bovendien was ze de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Haar leven was alles behalve saai.

Ruim een eeuw geleden ontdekte ze dat de beruchte iepziekte (Dutch elm disease) veroorzaakt werd door de schimmel Ophiostoma novo-ulmi.
In haar laboratorium onderzocht ze ook andere plantenziekten en startte ze met de aanleg van de grootste collectie levende schimmels ter wereld. Daarnaast hield ze wel van een feestje op zijn tijd.

Als eerbetoon is ze in augustus 2022 vereeuwigd op een muurschildering aan de Utrechtse Maliesingel 54.

 

Meer over Johanna Westerdijk>>

 

De Spinozaprijs is de hoogste wetenschappelijke prijs die in Nederland uitgereikt wordt. In 2022 gaat deze prijs naar een plantenziektekundige, te weten onderzoeker Corné Pieterse van de Universiteit Utrecht. Hij doet onderzoek naar het afweersysteem van planten. Planten die weerbaarder zijn tegen ziekten, helpen om oogsten veilig te stellen. Bijkomend voordeel is dat sterkere planten minder bestrijdingsmiddelen nodig hebben.

Maar hoe zorg je ervoor dat een plant een goed afweersysteem heeft? Bepaalde nuttige bacteriën die bij de plantenwortels groeien, kunnen ervoor zorgen dat een plant beter bestand is tegen ziekten. Niet alleen tegen bodemziekten, maar ook tegen schimmelziekten op de bladeren bovengronds. Pieterse onderzoekt hoe dat precies werkt en hoe je dit kunt gebruiken om planten weerbaarder te maken.

Volgens de organisatie die de Spinozaprijs toekent, draagt Pieterse met dit onderzoek bij aan een toekomstbestendige landbouw en meer voedselzekerheid voor de toenemende wereldbevolking.
Meer >>

Speurhonden kennen we natuurlijk wel. Maar wist je dat bijen op een vergelijkbare manier te trainen zijn? Er bestaan bijen die een coronabesmetting bij mensen kunnen detecteren! Onderzoekers gaan nu bekijken of ze bijen ook kunnen leren om zieke aardappelplanten in een vroeg stadium te herkennen. Wanneer een plant besmet wordt door een plantenvirus (in dit geval PVY, het aardappelvirus Y), dan verandert het metabolisme van de plantencellen. De plant scheidt specifieke geurstoffen af. Onderzoek moet uitwijzen of ‘speurbijen’ dit goed kunnen waarnemen. Meer>>

Wist je trouwens dat er ook al speurhonden ingezet worden om plantenziekten op te sporen?

Misschien ken je de term invasieve exoten al? Dat zijn planten, dieren en dus ook schimmels, die niet van nature hier voorkomen (exoten), en hier ook niet op eigen kracht gekomen zijn. Ze zijn bijvoorbeeld meegekomen met een vracht in een vliegtuig. Maar soms blijken ze hier wel prima te kunnen overleven. Zelfs zo goed dat ze af en toe bestaande organismen verdringen (invasief) en overlast of plantenziekten veroorzaken.
Een voorbeeld daarvan is de schimmel die essentaksterfte veroorzaakt. Ook de roetschorsziekte is iets om alert op te zijn omdat de schimmel die dit veroorzaakt (Cryptostroma corticale) niet alleen bomen aantast, maar ook schadelijk kan zijn voor onze eigen gezondheid.

Online uitleg
Op maandag 13 juni om 19.30 is er over deze en andere exotische schimmels een online lezing door de Nederlandse Mycologische Vereniging.
Er zijn geen kosten, ook niet-leden zijn welkom en speciale voorkennis is niet nodig.
Inloggen kan op 13 juni vanaf 19:15 uur via deze link. De lezing begint om 19.30.

Meer info

 

Op donderdag 9 juni om 8.00 uur opent de inschrijving voor de Reizende DNA-labs.
Schrijf je in voor een van de practica en ga op school aan de slag met DNA-onderzoek. Bijvoorbeeld Prenataal onderzoek bij planten. En kies voor een interessante afsluitende les, bijv. Patatje oorlog of Wapenwedloop, en kom meer te weten over de aardappelziekte en resistentiegenen.

Het is nu ook mogelijk om een Leskist (Proef je PTC?) te boeken. De Leskist wordt op twee locaties uitgeleend: Amsterdam én Nijmegen voor een periode van 3 of 4 weken. Met de ABE Leskist kunnen docenten met de leerlingen zelf een practicum in de klas uitvoeren met het bijgeleverde lesmateriaal en apparatuur.

Naar de Reizende DNA-lab>>

Luister ook naar de podcastserie Red de Lente! Hierin aandacht voor alle aspecten van gewasbeschermingsmiddelen. Deze middelen worden ingezet tegen plantenziekten om een goede oogst te krijgen. Maar ze kunnen ook ongewenste effecten hebben, bijvoorbeeld op de gezondheid van mens en milieu.

Gewasbeschermingsmiddelen: Vloek of zegen?
Na de Tweede Wereldoorlog heeft het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen geleid tot meer voedselzekerheid en goedkoper voedsel. Maar Tegelijkertijd brengt het risico’s met zich mee voor mens, dier en milieu. Waar worden de restanten van middelen tegenwoordig teruggevonden? Hoe komt de toelating van de middelen tot stand? Welke alternatieve manieren van bestrijding zijn er, zoals de inzet van sluipwesp als natuurlijke vijand? En hoe lastig is het voor boeren als zij deze alternatieven willen inzetten?

In de podcast wordt ook naar de toekomst gekeken: wat kan iedereen bijdragen, inclusief de luisteraar?

Silent Spring
De naam van de podcast is gebaseerd op het spraakmakende boek ‘Silent Spring’ (Nederlandse titel: Dode Lente).  De Amerikaanse biologe Rachel Carson beschreef in dit boek (1962) de desastreuze effecten van deze middelen op mens en milieu. Het leverde veel discussie op en vormde de start van de milieubeweging. Waar staan we nu, 60 jaar later?

Meer over  Podcast Red de Lente!

 

Het klimaat verandert en dat heeft ook invloed op onze gewassen. Onderzoekers willen planten graag weerbaarder maken tegen hitte, droogte, plagen en ziekten. In het project Plant-XR gebeurt dat met hulp van datawetenschappen en kunstmatige intelligentie.

Plantenbiologen van verschillende universiteiten (Universiteit Utrecht, Universiteit van Amsterdam, Wageningen University en TU Delft) werken hierbij samen met bedrijven. Ze zoeken uit welke genen en processen in een plant zorgen voor weerbaarheid. Die kennis zetten ze daarna om in modellen waarmee veredelingsbedrijven vervolgens gericht gewassen weerbaarder kunnen maken.

Het kabinet vindt dit onderzoek van groot belang om de landbouw wereldwijd duurzaam en klimaatbestendig te maken. Daarom investeert het 42 miljoen euro in het project. Dat zijn weinig 1-tjes maar wel veel 0-tjes.

Paardenbloemen. De een vindt ze schitterend, de ander beschouwt het als onkruid. De definitie van onkruid is trouwens ‘een plant die groeit op een plek waar je m niet wilt hebben’. Aardappel kan dus ook onkruid zijn, bijvoorbeeld uitlopers op een akker waar nu graan gezaaid is.

Maar of je nu wel of geen fan bent van de paardenbloem, het is een plant die zijn nut al vaker bewezen heeft. Een paar voorbeeldjes:

• Onderzoek:
  de ontdekking van een gen in paardenbloem is doorbraak voor de veredeling van gewassen
• Rubberproductie:
  paardenbloem als duurzame leverancier van rubber
• Smakelijk eten!
  In de stamppot en andere recepten
• Plantje dat de buurt opfleurt
  Stoepplantje dat zorgt voor biodiversiteit en insecten aantrekt

En dus is dit jaar 24 april de Dag van de Paardenbloem

Motten (nachtvlinders) zijn berucht bij groenten- en bloementelers. De rupsen van o.a. de tomatenmineermot (Tuta absoluta) en de Turkse mot (Chrysodeixis chalcites) kunnen door hun enorme eetlust voor flinke schade zorgen. Om dit te voorkomen is het zaak om zo snel mogelijk actie te ondernemen als er een mot opduikt in de kas. Om in de gaten te houden of er motten zijn, worden vaak feromoonvallen of lichtvallen gebruikt, waar de motten op af komen.
Maar er is nu ook iets anders bedacht: met camera’s worden de motten, die meestal ‘s nachts rondvliegen, gespot. Maar daar houdt het niet bij op. Speciale mini-drone’s worden vervolgens naar de plek gestuurd waar de mot gesignaleerd is, volgen het insect en schakelen het uit. In de video hierboven kun je precies zien hoe dat gaat.  Meer >>

Er wordt nu in Nederland 11% minder gewasbeschermingsmiddelen gebruikt dan 5 jaar geleden. Toch is het bij elkaar nog steeds 5 miljoen kilogram aan werkzame stoffen per jaar. Het is de bedoeling om dit de komende 10 jaar nog verder naar beneden te brengen. Dit gebeurt o.a. door bepaalde chemische gewasbeschermingsmiddelen niet langer toe te staan.

Boeren moeten dus op zoek naar alternatieve methoden om planten en gewassen (= ons voedsel) te beschermen tegen ziekten en plagen. Dat is vaak best lastig. Soms kunnen natuurlijke vijanden helpen. Bekend zijn de lieveheersbeestjes, maar ook bepaalde virussen, bacteriën en schimmels kunnen schadelijke plantenziekten tegen te gaan.

Verder is er tegenwoordig veel aandacht voor plantweerbaarheid: als een plant in goede conditie is en een goede afweerreactie heeft, dan is ie minder vatbaar voor ziekten. Hierbij spelen o.a. bodembacteriën rond de wortels een grote rol, evenals moleculaire reacties in de plant. Verschillende universiteiten, onderzoeksinstituten en (veredelings)bedrijven doen onderzoek naar geschikte manieren om planten gezond te kunnen telen.
Je kunt ook een studie of opleiding volgen die met plantgezondheid te maken heeft.

 

Wist je dat er ook midden in de winter nog planten zijn met bloemen? Zelfs wanneer het vriest komen er in het winterlandschap nog bloeiende planten voor, bijvoorbeeld het madeliefje (met stip op 1). Maar ook de paardenbloem, klimop en hazelaar kunnen rond de jaarwisseling in bloei staan.

Daarom wordt er jaarlijks in de kerstvakantie een Eindejaars Plantenjacht georganiseerd. Iedereen kan rond kerstmis en nieuwjaar buiten speuren naar bloeiende planten. Een zoekkaart kan je daarbij op weg helpen (zie ook website van Floron).

Ook leuk: Speuren naar het Stoepplantje van de week. Dit kan het hele jaar door.

 

Eindejaars Plantenjacht >>

Kleine lijmbolletjes die op de bladeren van een plant worden gespoten en waaraan schadelijke insecten blijven kleven. Eigenlijk gebeurt dit in de natuur al lang want sommige plantensoorten gebruiken van nature kleefstoffen om (schadelijke) insecten te vangen. In een onderzoeksproject wordt nu gekeken of dit principe nagebootst kan worden bij andere planten en bij voedselgewassen.

Het klinkt simpel, maar de uitvoering is nog best lastig. Je moet namelijk met veel dingen rekening houden. Bijvoorbeeld:
1. Je wilt geen biologische bestrijders of bijen /hommels vangen. Hoe zorg je dat de schadelijke insecten naar de lijm komen? Antwoord: door vluchtige lokstoffen toe te voegen aan de lijmbolletjes.
2. Toediening van de lijmbolletjes: ze moeten plakkerig genoeg zijn. Maar hoe zorg je ervoor dat je geen plakkerige tomaten krijgt….?
Kortom, er wordt hard gewerkt om alles uit te zoeken. Als het lukt, dan zou dat betekenen dat er veel minder chemische gewasbeschermingsmiddelen nodig zijn. Een plakkerige revolutie!

Meer over dit onderzoek>>

Uit fossiele vondsten van miljoenen jaren geleden is gebleken dat landplanten al vroeg gekoloniseerd werden door  schimmels. Soms leidde dit tot een prettige samenlevingsvorm voor beiden (mycorrhiza), soms werd de plant door de schimmel geparasiteerd.

In alle gevallen moeten schimmels die interacties aangaan met planten het immuunsysteem van die planten onderdrukken. Hiertoe scheiden ze veel kleine eiwitten uit die het immuunsysteem van de plant zowel aan de buitenkant als van binnenuit manipuleren. Toch zijn planten tijdens de evolutie in staat gebleken deze aanvallen te doorstaan en ze soms in hun voordeel om te buigen.

Door het bestuderen van erfelijk materiaal van schimmels (schimmelgenomen) en de expressie van genen in die genomen tijdens de kolonisatie van planten, leren we steeds meer over de details van de communicatie tussen planten, mutualistisch (voor plant en schimmel gunstig) en parasitair (voor plant ongunstig) levende schimmels.

Pierre de Wit, voormalig hoogleraar Fytopathologie, vertelt hier meer over tijdens een lezing op 6 december. Meer>>

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Misschien ken je ze wel, heksenbezems in bomen. Op sommige plekken in de boom groeien dan extreem veel takjes dicht op elkaar. Dit verschijnsel wordt veroorzaakt door een fytoplasma. Fytoplasma’s horen tot een speciale groep bacteriën en zijn berucht omdat ze de groei en ontwikkeling van een plant helemaal kunnen herprogrammeren. Hierdoor raakt de plant in een soort vegetatieve ‘zombie’-toestand.

Onderzoekers hebben nu ontdekt hoe dit kan. Een fytoplasma maakt een speciaal eiwit aan (SAP05) dat bindt aan de ontwikkelingsregulatoren in een plantencel. Op deze manier wordt de normale ontwikkeling verstoord en ontstaat er een abnormale groei.

Lees meer over het nieuw ontdekte zombie-molecuul >>

Elk jaar rond dierendag worden de Bodemdierendagen georganiseerd. Geef je waarneming online door en draag bij aan citizen science: een groot onderzoeksproject waarin mensen in heel Nederland samenwerken. In 2021 is het thema:

Bodemdieren zijn belangrijk voor planten. Ze spelen een grote rol bij het optreden of juist voorkómen van plantenziekten. Denk hierbij aan het samenleven in de bodem van slakken, pissebedden, regenwormen, schimmels, bacteriën en nog veel meer bodembewoners rondom plantenwortels.

Van 24 september t/m 6 oktober:
Doe ook mee met de Bodemdierendagen 2021!

Een besmettelijke ziekte, die snel om zich heen kan grijpen.
Regelmatig controleren om een besmetting op tijd te ontdekken.
Met een eenvoudige sneltest.
Wachten op de uitslag: 1 of 2 streepjes…..?

Dit gebeurt niet alleen bij Covid-19. Het gaat ook op voor allerlei plantenziekten. Om snel te controleren of een plant besmet is met een virus of bacterie die een plantenziekte veroorzaakt, bestaan er al jarenlang verschillende sneltests.  Een voorbeeld hiervan is de sneltest op bacterievuur. De symptomen van de besmettelijke bacterie Erwinia amylovora zijn gemakkelijk te verwarren met die van andere plantenziekten. Het is dus belangrijk te weten waar je mee te maken hebt (nog een overeenkomst met corona).

Bekijk hier hoe ze op een boomkwekerij wekelijks controleren op bacterievuur met behulp van een sneltest:

Op 22 september staan we met een informatiestand op het NVON Bèta & Technologie Festival.

Je kunt nu alvast een kijkje nemen op onze pagina met practica en lesmaterialen!

Plantenziekten zijn heel veelzijdig en interessant om te behandelen in de biologieles.

 

Fluitenkruid, trompetbloem en ratelpopulier: planten en muziek! Het is dit jaar het thema van de Botanische Tuinen in Utrecht. Wij kunnen planten horen en we kunnen ze gebruiken om muziek(instrumenten) mee te maken. Maar kunnen planten zelf ook geluiden horen?
Sommige mensen beweren dat planten beter groeien, wanneer je ze liefdevol toespreekt. Dit is nooit bewezen, maar er zijn wel aanwijzingen dat geluiden invloed kunnen hebben op een plant. Waarschijnlijk zorgt het geluid van rupsen die een naburige plant aanvreten, er mede voor dat buurplanten afweerstoffen aanmaken (hoewel dit vooral door chemische signaalstoffen in gang wordt gezet).

Bezoek Takkenherrie en bladmuziek in de Botanische Tuinen Utrecht!

Dat is wat de mosterdluis (een soort bladluis) doet voordat hij zich met het floëemsap van een resistente plant kan voeden: 20x in het sap spugen. Onderzoekers vermoeden dat het te maken heeft met het omzeilen van resistentie van de plant tegen zuigende insecten.

Resistentie gen
Pas geleden is een gen ontdekt in de modelplant zandraket (Arabidopsis) dat de plant beschermt tegen zuigende insecten, zoals bladluizen en wittevlieg. Veel insectensoorten moesten niets hebben van een plant met dit resistentie-gen. Insecten die zich toch tegoed deden aan planten met dit specifieke gen, kregen minder nakomelingen. Daarnaast bleek uit gedragsproeven dat de bladluizen vaker moesten spugen voordat ze konden beginnen met eten en ook minder lang floëemsap opzogen.

Bijzonder
Meestal zijn er meerdere plantengenen nodig om resistentie te krijgen tegen een bepaalde ziekte of plaag. Het is dan ook een bijzondere vondst dat in dit geval 1 gen zo’n groot effect heeft. En nog wel voor verschillende soorten plaaginsecten tegelijk

Meer>>

Planten zijn onmisbaar in ons dagelijks leven. Ze zorgen voor schone lucht, een prettige omgeving en verkoeling in hete zomers. Maar het belangrijkste: ze zijn de basis van al ons voedsel. Als we niet uitkijken, gaat maar liefst tot 40% van ons voedsel verloren wanneer planten aangetast worden door plantenziekten.

Daarom hebben planten op 12 mei hun eigen dag:  de Internationale Dag van de Plantgezondheid.
Want gezonde planten zijn van levensbelang!

Er komt trouwens heel wat bij kijken om planten gezond te houden. Lees er alles over op deze website en in het cahier Plantgezondheid.

Vanaf 12 mei is er ook een Engelstalige versie van het cahier: Plant Health

Een team studenten heeft een internationale prijs gewonnen met het idee om de eikenprocessierups (EPR, in het Engels OPC) te bestrijden met behulp van silencing RNA (si RNA). Hoe werkt dat? Het wordt uitgelegd in deze video:

Het voordeel van si RNA is dat deze methode heel specifiek de eikenprocessierups aanpakt. Andere vlinders en insecten hebben dus geen last van het middel. Dit voorjaar wordt het onderzoek aan project Oakshield voortgezet.

Lees meer>>

Alleen ‘groene vingers hebben’ is al lang niet meer genoeg om het als agrarisch ondernemer te redden. Er komt steeds meer techniek kijken op een modern boerenbedrijf. Bekend zijn gps gestuurde machines, maar er worden veel meer slimme systemen ontwikkeld. Zo zijn er wiedrobots die zelfstandig onkruid kunnen verwijderen uit het gewas. En high tech spuittechnieken waardoor er veel minder drift plaatsvindt (drift is het uitwaaien van middelen).

Precisielandbouw
Planten kunnen tegenwoordig op maat water, meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen toegediend krijgen. Dit alles zorgt ervoor dat de plant onder optimale omstandigheden groeit. Maar ook zijn er op deze manier minder grondstoffen en middelen nodig. Het is dus ook nog eens goedkoper èn beter voor het milieu.

Bekijk wat er allemaal al mogelijk is met precisielandbouw>>

 

Wat eten we vandaag?
Een simpele vraag, met voor ons meestal een eenvoudig antwoord. Maar is het zo vanzelfsprekend?
Want hoe voeden we de wereld op een eerlijke, duurzame en gezonde manier? Het is nu al lastig, dus hoe moet dat wanneer de wereldbevolking in 2050 stijgt naar 10 miljard?

Leerlingen gaan hierover op 3 maart in gesprek met experts tijdens de finale van het Wageningen Youth Institute. Leerlingen kunnen zich nog tot 15 februari 9.00 uur aanmelden om mee te doen met de finale.

Binnenkort gaat ook de aanmelding open voor leerlingen die in 2021/2022 door het Wageningen Youth Institute begeleid willen worden bij hun PWS.